14:07 - 30/09/2016
Hán Việt trước đã, Nho sau
Năm 1972, mê mẩn với chương trình dạy chữ Nho của học giả Đào Mộng Nam trên truyền hình, thằng nhỏ mười tuổi là tôi nài nỉ ông nội dạy cho mấy cái chữ “tượng hình” đó.
Ông cụ vốn rành chữ Nho và có thể đọc được sách thuốc Tàu – mặc dù mẹ tôi kể có lần cụ cho thang thuốc suýt làm mẹ tôi sẩy thai. Nhưng ông nội tôi phán cho một câu làm thằng bé tức tưởi.
Cụ bảo trước tiên hãy học cho biết nghĩa và dùng những chữ Hán Việt trong tiếng Việt cho thông thạo đã, như “bất đắc dĩ,” “a tòng,” “trọc phú,” “thể thống,” v.v. rồi hãy nói đến chữ Nho.
Thế là thằng cháu vỡ mộng trở thành một nhà nho… lúc mười tuổi.
Không biết có phải vì lời răn dạy đó ám ảnh trong vô thức hay không mà từ đó tôi có mối ham thích với các chữ gốc Hán Việt.
Không kể đến kinh Phật thích đọc từ tuổi thiếu niên với những chữ chỉ dùng trong Phật giáo, vốn thông dụng như “vô minh” hay “luân hồi”; cho đến hiểm hóc như “lậu hoặc” hay “thúc phược,” tôi lẩn thẩn phân biệt các chữ “bi thảm,” “bi ai,” “bi tráng,” “bi khốc,” “bi thương” hay “tịch tĩnh,” “tịch mịch,” “tĩnh mịch,” “tịch liêu,” “cô liêu,” v.v.
Đó là chưa kể việc bị hành hạ bởi những từ tự chế của triết gia Việt, như sự khác biệt của “thể tính” và “tính thể.”
Chữ nào không biết thì tra tự điển Việt Nam, không có thì đi hỏi, không thì đọc những tạp chí như Văn, Đông Phương, Tư Tưởng, Bách Khoa, với các nhà văn dùng tiếng Việt rất giỏi thì dần rồi cũng hiểu. Cũng nhờ đó mà khi viết chọn từ được chính xác và có lẽ đỡ sai chính tả.
Tuy thế khi học chữ Hán Việt tôi vẫn hơi “mặc cảm” vì bị ấn tượng là các chữ Hán Việt là vay mượn của Tàu, mặc dù vẫn khoái từ Nam Hoa Kinh của Trang đến Luận Ngữ của Khổng, từ Mai hoa dịch số đến Kim quỹ yếu lược.
Đến khi học tiếng Anh lần mò tôi mới biết trong tiếng Anh có đến 26% từ có gốc Germanic; 29% từ có gốc Latinh trong lãnh vực khoa học và kỹ thuật; 29% từ gốc Pháp trong lãnh vực quân sự, luật pháp và chính trị; 6% từ có gốc Hy Lạp trong lãnh vực học thuật đặc biệt y học và tâm lý học, và 10% từ các quốc gia, ngôn ngữ, hay văn mình khác. Thậm chí từ “kowtow” rất thông dụng trong tiếng Anh là từ chữ “khấu đầu” của Tàu. Hay “brainwashing” là dịch nghĩa đen chữ “tẩy não” cũng của… Tàu.
Cho nên nếu trong khẩu ngữ bình thường thì dùng “body” trong y học thì dùng “soma”, không dùng “mind” thì dùng “psyche”.
Vì vậy mới phân biệt được tiếng chuyên môn và tiếng thông dụng, mới ghép các căn tố, hay tiếp đầu ngữ/tiếp vĩ ngữ gốc Latinh hay Hy Lạp thành các từ “anemia” (hoại huyết) hay “antepartum” (tiền sản).
Không việc gì phải biến chúng thành “no blood” hay “before childbirth” như kiểu “lính thuỷ đánh bộ” hay “máy bay lên thẳng,” vì mỗi lãnh vực có thể sử dụng các từ khác nhau. Ngôn ngữ như vậy càng ngày càng đa dạng và phong phú thêm.
Và ngẫm nghĩ cũng thấy hay. Chẳng lẽ gọi Hàng long thập bát chưởng là Mười tám bàn tay đánh rồng hay Đả cẩu bổng là Gậy đánh chó thì nghe không ra “kiếm hiệp”.
Mặc dầu nước nào cũng phải có một viện hàn lâm ngôn ngữ, hội đồng ngữ học hay thậm chí bộ văn hoá can thiệp để bảo vệ sự “trong sáng” của tiếng nước mình, chỉ có nước Anh và Mỹ là chịu chơi cứ để ngôn ngữ phát triển thoái mái chẳng cần cái bộ ngành nào can thiệp vào cái miệng cái bút của người dân.
Và Mỹ, Anh, Tân Tây Lan, Gia Nã Đại… cũng chẳng bắt dân mình phải học tiếng Latinh hay Hy Lạp để viết đúng chính tả hay biết nghĩa các từ gốc ngoại – hơn 90% thì không biết là ngoại hay nội. Muốn học thì có tự điển, trong từ điển thì có phần ngữ nguyên (etymology).
Mà muốn học tiếng Việt thì dùng tự điển đàng hoàng như Khai Trí Tiến Đức của ta, có cả chua thêm chữ Nho cho rõ. Đến Tự điển do Lê Văn Đức/Lê Ngọc Trụ soạn thì không cần mà vẫn phân biệt được một chữ có bao nhiêu nghĩa khác nhau.
Vậy nên, thiết nghĩ “dân ta phải biết chữ ta, chữ gì không biết thì tra Google”; hoặc chính xác hơn nên kiếm cuốn tự điển tiếng Việt cho đàng hoàng soạn bởi những vị học giả có liêm sỉ, soạn để “để đời” chứ không chỉ để bán kiếm ít đồng “cải thiện”.
Thế mới biết ông nội tôi thâm thật. Thâm Nho. Cám ơn ông nội.
Lê Nguyên Phương
Theo TGTT
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này