10:57 - 03/04/2020

Bản lĩnh của cường quốc lúa gạo?

Những tác động khi quyết định dừng xuất khẩu gạo rồi cho xuất khẩu lại một phần… hầu như đều chưa có điều tra nghiên cứu thật sát thực tế. Vấn đề còn là uy tín giao thương, cam kết khách hàng, bản lĩnh của một cường quốc lúa gạo… không thể không hiểu thị trường cạnh tranh, càng không dễ dàng hoảng hốt.

Nhà nước nên giao cho doanh nghiệp chủ động tồn trữ, bảo quản, chế biến. Vì chỉ có doanh nghiệp mới có công nghệ – thiết bị, nắm bắt nhu cầu,hiểu “gu tiêu dùng”. Trong ảnh: Silo trữ lúa ở công ty Trung An. Ảnh: H.L.

Duy trì an ninh lương thực?

Theo các doanh nghiệp ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), đánh giá an ninh lương thực của một vùng hay quốc gia là chuyện khá phức tạp, nhưng có thể nói có hai yếu tố cơ bản:

1/ Về nguồn cung: Tính sẵn có và ổn định của nguồn cung lương thực, liên quan việc cân đối cung cầu lương thực, mức lương thực bình quân đầu người và khả năng dự trữan toàn trong 1 – 2 vụ thu hoạch?

2/ Khả năng và nhu cầu về lương thực của toàn dân? Tính đến việc sử dụng lương thực của hộ gia đình, bao gồm: tính lượng calo/ người/ngày, mức chi tiêu (tối thiểu) và mức thu nhập (tối thiểu) của một người trong một ngày, tỷ lệ người nghèo trong xã hội, tỷ lệ suy dinh dưỡng của trẻ em, và sự quan tâm phụ nữ có thai và nguồn thanh toán, để có thể trang trải mức chi tiêu đảm bảo được dinh dưỡng cần thiết.

Theo bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, năm 2020, dự kiến sản xuất của Việt Nam là 43,5 triệu tấn lúa, trong khi nhu cầu tiêu thụ trong nước chưa đến 30 triệu tấn. Việt Nam còn dư trên 13,5 triệu tấn đểxuất khẩu, trong khi niên vụ cứ “ gối đầu”.

Lãnh đạo hiệp hội Lương thực Việt Nam nhận xét, mùa vụ và năng lực sản xuất so với nhịp độ mua gạo từ Philippines, Malaysia và Indonesia… khẳng định Việt Nam sẽ không lo thiếu gạo, vì các nước mua rải đều ra trong năm chứ không mua cùng một lúc. Hiện nay các nước này mua gạo để ổn định thị trường trong thời gian dịch bệnh, số lượng tăng không bao nhiêu so với năm 2019.

Trung Quốc đang mua gạo nhiều hơn năm ngoái (nhưng mức năm ngoái là mức thấp nhất trong 7 – 8 năm gần đây), và giá mua theo đụng trần chỉ bằng gạo dự trữ của họ, lại có điều kiện hàng rào kỹ thuật cao và thuế suất 50% đánh vào gạo nhập từ Việt Nam, khiến các doanh nghiệp có tầm nhìn không hăng hái bán cho Trung Quốc.

Doanh nhân “muối mặt”

Theo PGS.TS Nguyễn Phú Son, khoa kinh tế, trường đại học Cần Thơ, bộ Công Thương nên đồng hành với doanh nghiệp cùng lúc ở hai mặt trận: duy trì năng lực khi mua lúa tồn trữ, chế biến, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế và thiết lập mạng lưới cung – cầu bền vững ở thị trường nội địa. Trong đó, coi trọng xây dựng thương hiệu, liên kết chuỗi giá trị toàn cầu để chuẩn hoá từng ngành hàng.

Quyết định ngưng xuất khẩu làm đảo lộn thị trường kinh doanh gạo của Việt Nam. Nông dân bị thương lái ép giá lúa, còn doanh nghiệp cũng khó ăn nói với khách hàng. Một doanh nghiệp xuất khẩu gạo ở ĐBSCL, nói: hôm qua đang ở thế thượng phong, có thể đàm phán giá tốt, khách chấp nhận trả tiền ngay thì đùng một cái có lệnh ngưng xuất khẩu, phải xuống nước xin lỗi vì không giao hàng. Nhà nhập khẩu bực bội, vì nghĩ mình làm ăn bấp bênh quá, đơn phương “bẻ kèo”, và rồi chuyện lớn hơn là họ nghi ngờ cách làm ăn của cả Nhà nước.

Ông Phạm Văn Sen, chuyên gia phát triển lúa gạo của công ty ADC, cho rằng doanh nghiệp thực sự coi trọng hình ảnh quốc gia, lợi nhuận trong danh dự, chứ không theo kiểu bạo phát bạo tàn. Theo ông, giá lúa nguyên liệu IR 50404 đã tăng trong thời gian ngắn và hiện nay đã hết hàng. Nhưng doanh nghiệp đã kịp tồn trữ. Tuỳ theo hợp đồng mà trữ lúa hay gạo, tuỳ yêu cầu mà bán gạo mới hay gạo cũ – có khi để lưu kho 5 – 6 tháng mới xay chà – và bao giờ doanh nghiệp cũng phải làm kho trữ lúa và trữ gạo.

Nhức nhối kho lúa – gạo

Cách đây mười năm, theo đề án quy hoạch phát triển hệ thống phân phối lương thực đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 của bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, ĐBSCL xây dựng hệ thống kho chứa lúa, nâng tổng công suất từ 2,5 triệu tấn lên 4 triệu tấn lúa. Vào thời điểm đó, Vinafood II nắm giữ nguồn lực kho chứa và tài chính thống lĩnh.

Khi chuyển đổi từ công ty TNHH MTV sang công ty cổ phần, do Nhà nước vẫn nắm cổ phần chi phối nên Vinafood II được giữ lại hầu hết cơ sở vật chất, trong đó có kho bãi để kinh doanh. Tương tự là Vinafoof I, một “đứa con” khác của Nhà nước, cũng đang nắm khá nhiều lợi thế nhà xưởng, kho bãi, nhưng câu hỏi đặt ra là vai trò của hai đơn vị này trong việc duy trì an ninh lương thực như thế nào, khi nguồn lực quá lớn, dẫn dắt cuộc chơi xuất khẩu lâu nay?

Hai từ “dự trữ” đang bị ngộ nhận: đó là việc của tổng cục Dự trữ nhà nước. Thực ra, tổng cục chỉ mua 190.000 tấn gạo, loại 15% tấm, đạt tiêu chuẩn theo quy định. Trong khi, theo ông Nguyễn Văn Thành, giám đốc công ty Phước Thành IV, tỉnh Vĩnh Long (người vừa được công nhận sáng kiến bảo quản – tồn trữ – chế biến lúa gạo 72 giờ), Nhà nước nên giao cho doanh nghiệp chủ động tồn trữ, bảo quản, chế biến. Vì chỉ có doanh nghiệp mới có công nghệ – thiết bị, nắm bắt nhu cầu,hiểu “gu tiêu dùng”.

An ninh lượng thực, nếu hiểu là dự trữ, cất sẵn lúa gạo trong kho, khi có biến đem ra phát cho dân, thì hoàn toàn sai và chắc chắn lãng phí, thất bại.