10:02 - 28/12/2019
Vắc xin Hib và người phát minh không màng tiền bạc
Bác sĩ John B. Robbins, nhà tiên phong trong lĩnh vực vắc xin học và một trong những người phát minh ra vắc xin ngừa bệnh viêm màng não do Haemophilus influenzae type B (Hib) – vắc xin Hib – dùng phổ biến trên thế giới trong đó có Việt Nam, đã qua đời cuối tháng qua.
Bác sĩ Robbins qua đời vì ung thư tuyến tiền liệt ở tuổi 86 tại Manhattan (Mỹ). Ngày nay, viêm màng não Haemophilus không còn đáng sợ, nhưng trước khi vắc xin Hib sử dụng vào năm 1985, đó là căn bệnh viêm màng não phổ biến nhất ở trẻ dưới năm tuổi. Theo WHO, nó giết chết khoảng 400.000 trẻ/năm.
Giảm tử vong trẻ em 95 – 99%
Giờ đây, vắc xin có mặt ở hơn 180 nước, giúp tỷ lệ tử vong toàn cầu của trẻ giảm đến 95 – 99%.
Cho đến những năm 1980, các vắc xin chống lại bệnh do vi khuẩn thường được làm từ toàn bộ vi khuẩn đã được giết chết hoặc độc chất của chúng bị làm yếu đi. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, vắc xin có thể gây sốt cao, co giật. Tệ hơn, nếu quy trình sản xuất để sót vi khuẩn còn sống, nó sẽ dẫn đến những phản ứng nguy hiểm, thậm chí khiến trẻ tử vong.
Thế hệ kế tiếp của vắc xin làm từ những polysaccharide (phức hợp đường) bề mặt vi khuẩn, chúng an toàn nhưng lại ít phát huy tác dụng ở trẻ dưới hai tuổi, đối tượng nguy cơ mắc bệnh nhiều nhất. Bác sĩ Robbins và người cộng sự lâu dài của ông, nữ bác sĩ Rachel Schneerson, đã giải quyết được chuyện này. Đó là gắn một protein vào polysaccharide, nhờ thế hệ miễn dịch chưa chín muồi của trẻ sẽ nhận diện dễ dàng, qua đó giúp tạo được nhiều kháng thể bảo vệ.
Ngày nay, khám phá quan trọng này – gọi là liên hợp – cũng được áp dụng để tăng cường sức mạnh cho các vắc xin chống lại sốt thương hàn, ho gà, vi khuẩn E. coli độc hại, Clostridium difficile và vi khuẩn gây bệnh than. Trong thực tế, vắc xin Hib liên hợp của bác sĩ Robbins có thể bảo vệ trẻ em mới… hai tháng tuổi.
Hib là tên viết tắt của vi khuẩn Haemophilus influenzae type B. Sở dĩ cái tên của nó mang hơi hướm của cúm (influenza) vì nó được cô lập lần đầu vào đại dịch cúm 1889, và cho mãi đến năm 1933, y học vẫn tin rằng nó là nguyên nhân gây bệnh cúm. Nhưng sau này người ta mới biết cúm gây ra bởi virus, còn Hib là tác nhân gây nhiễm trùng thứ cấp gây chết người nếu nó xâm nhập được vào máu hay não bệnh nhân. Ngoài màng não, Hib còn tấn công nhiều cơ quan khác, đặc biệt là phổi gây viêm phổi nặng.
Người dân phải được dùng vắc xin miễn phí
Sau khi tốt nghiệp y khoa vào năm 1961, bác sĩ Robbins đi sâu vào lĩnh vực miễn dịch học và bệnh nhiễm trùng. Ông từng là phó giáo sư nhi khoa và miễn dịch học của trường y khoa Albert Einstein trong ba năm, trước khi chuyên tâm nghiên cứu vắc xin tại viện Sức khoẻ quốc gia Hoa Kỳ (NIH) vào năm 1970 đến khi về hưu năm 2012.
Thực tế khi nhóm Robbins và Schneerson bắt tay nghiên cứu vắc xin Hib vào năm 1970, thì tại ĐH Harvard hai bác sĩ Porter Anderson và David Smith cũng nghiên cứu độc lập đề tài này. Tuy nhiên, cả hai nhóm không hề giấu giếm mà chia sẻ những kiến thức và kết quả có được với nhau.
Khác với một số nhà nghiên cứu vắc xin khác, Robbins và Schneerson không bao giờ làm giàu bằng phát minh của mình. Trong một lần trả lời phỏng vấn của báo chí, bác sĩ Schneerson nói: “Chúng tôi có một quan niệm, có thể là quan niệm sai, đó là tiền bạc của người dân đổ cho chúng tôi nghiên cứu, vậy thì họ phải được sử dụng vắc xin miễn phí. Tại sao sai? Bởi vì ngay lập tức có một ai đó sửa đổi nghiên cứu chút xíu và nộp đơn xin cấp bằng sáng chế”.
Trong khi đó, nhóm của bác sĩ Smith và Anderson lại đi theo con đường kinh doanh. Năm 1983, Smith lập công ty Praxis Biologics và phát triển công nghệ chế tạo vắc xin liên hợp. Hai năm sau, vắc xin Hib thế hệ đầu của công ty được cơ quan Quản lý thuốc và thực phẩm (FDA) Hoa Kỳ cho phép lưu hành dành cho trẻ 2,5 tuổi và lớn hơn. Năm 1990, FDA thông qua vắc xin Hib thế hệ mới (HibTITER) dành cho trẻ từ 2 tháng tuổi.
Nhưng phần thưởng lớn nhất dành cho ông và cộng sự có lẽ là đã giúp cứu mạng rất nhiều trẻ em trên thế giới. Người ta ước tính, nhờ sử dụng vắc xin Hib mà đến năm 2020 sẽ có hơn 7 triệu trẻ em được cứu sống.
Vắc xin chương trình tiêm chủng mở rộng ngừa được Hib
Tại nước ta, trong chương trình tiêm chủng mở rộng hay dịch vụ đều có các vắc xin phối hợp 5 trong 1 (ComBe Five) hoặc 6 trong 1 (Infanrix Hexa), trong đó có thành phần Hib. ComBe Five là vắc xin 5 trong 1, ngừa năm loại bệnh: bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B và bệnh viêm phổi – viêm màng não do Hib. Infanrix Hexa là vắc xin 6 trong 1, ngừa sáu loại bệnh: bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và bệnh viêm phổi – viêm màng não do Hib. Cả hai loại ComBe Five và Infanrix Hexa đều tiêm cho trẻ 2, 3, 4 tháng tuổi và tiêm nhắc khi trẻ 16 – 18 tháng.
Bình Yên (theo TGHN)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này