11:17 - 11/08/2016
Nhà nước pháp quyền không hình sự hóa các quan hệ kinh tế
PGS TS Nguyễn Như Phát cho rằng, thể chế kinh tế sẽ ngột ngạt khi Luật Hình sự xuất hiện không đúng lúc, đúng chỗ.
PGS TS Nguyễn Như Phát – Trọng tài Viên VIAC – Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật: “hành chính hóa”, “dân sự hóa” và “hình sự hóa”… tất cả những hiện tượng “hóa” đó đều được coi là áp dụng sai pháp luật và đều cần phải được loại bỏ trong trật tự nhà nước pháp quyền.
Trong đời sống pháp luật, người ta nhắc đến những hiện tượng như “hành chính hóa”, “dân sự hóa” và “hình sự hóa”. Hay đơn cử, một hành vi vi phạm pháp luật DN lại bị truy tố hình sự như vụ “cà phê Xin chào” được gọi là “hình sự hóa”…
Tất cả những hiện tượng “hóa” đó đều được coi là áp dụng sai pháp luật và đều cần phải được loại bỏ trong trật tự nhà nước pháp quyền.
Theo nghĩa đó, không chỉ Chính phủ mà mọi cơ quan có chức năng thi hành, áp dụng pháp luật đều không được “hình sự hóa” mà không chỉ các quan hệ kinh tế.
Vì vậy, đây là chủ trương hoàn toàn đúng đắn của Chính phủ nhằm khắc phục yếu kém vừa qua trong thực thi pháp luật và nhằm kiến tạo thị trường phát triển theo nhà nước pháp quyền.
– Thời gian gần đây, cộng đồng DN rất bức xúc và lo ngại khi vấn đề “hình sự hóa” quan hệ kinh tế lại được tiếp tục đặt ra trong một số văn bản luật, đặc biệt là Bộ luật hình sự 2015 với những điều 292, 344… Theo ông ngoài việc phải sửa các điều luật trên, muốn giải quyết tận gốc vấn đề thì công tác xây dựng pháp luật cần có thay đổi gì?
– Bộ luật Hình sự được sửa theo hướng không hình sự hóa quan hệ kinh tế, tạo sự an toàn cho nhà đầu tư là quan điểm chỉ đạo. Tuy nhiên, sự thể hiện tinh thần đó trong pháp luật vẫn còn một số vấn đề.
Rà soát Bộ luật hình sự 2015, lác đác vẫn còn những quy định đi ngược với tinh thần này gây bất an cho cộng đồng doanh nhân.
Sửa đổi về kỹ thuật các điều luật đó là điều tất nhiên, nhưng đúng là giải quyết gốc rễ câu chuyện này trong pháp luật cũng như trong thực tiễn cần phải dựa trên nền tảng lý thuyết nhất định.
Vấn đề mấu chốt là, cần phân biệt hai loại quan hệ pháp luật công và pháp luật tư mà ở đó, khu vực pháp luật công, nơi mà nhà nước là người đại diện cho quyền và lợi ích công cộng (bị xâm hại) thì mới cần đến luật hình sự. Còn hành vi xâm phạm đến lợi ích tư thì nên lấy roi vọt của thị trường (tiền bạc) thay thế cho hình phạt.
Thể chế kinh tế sẽ ngột ngạt khi Luật Hình sự xuất hiện không đúng lúc, đúng chỗ. Đó là chủ trương hoàn toàn đúng đắn và hợp quy luật của các nhà làm luật, bảo đảm tự do và an toàn cho các chủ DN.
Bên cạnh đó, cần lưu ý là, trong khi định hướng “phi tội phạm hóa” cần hoàn thiện các thể chế kinh tế thị trường để không còn cơ hội và mảnh đất để tội phạm xuất hiện và như thế có thế không cần tội phạm hóa.
– Trong hoạt động tố tụng, xét xử các vụ án kinh tế, khi cơ quan tố tụng phát hiện có dấu hiệu hình sự thì vụ việc lập tức được chuyển sang ưu tiên xét xử hình sự trước. Điều này đã khiến việc thi hành các phán quyết liên quan đến kinh tế bị coi nhẹ hoặc khó thực thi. Để vẹn cả đôi đường, theo ông, quy trình giải quyết vụ án kinh tế có thể theo hướng giải quyết kinh tế trước, hình sự sau không?
– Pháp luật tố tụng hình sự có nêu nguyên tắc “Giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự”. Theo đó, vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được giải quyết song song trong cùng một vụ án, bởi các thẩm phán hình sự. Tuy nhiên luật áp dụng cho nội dung dân sự và hình sự lại khác nhau, nguyên tắc và trình tự tố tụng cũng khác nhau.
Vì vậy, khi giải quyết “Vấn đề dân sự trong vụ án hình sự” vẫn phải áp dụng các nguyên tắc, các quy định của pháp luật dân sự. Tuy nhiên, sẽ xuất hiện những vấn đề khó khăn về tính chuyên nghiệp và chuyên trách của thẩm phán và vụ án vụ án hình sự.
Trên thực tế, trong cơ quan tiến hành tố tụng có thể là thiếu thông tin hay có thể là chủ quan mà đánh giá chưa hết và đúng về nội dung của các quan hệ pháp luật kinh tế, dân sự nên kết luận trong các vụ án đó bị tranh cãi khá gay gắt.
Nếu khắc phục được điều này thì sẽ không có việc phàn nàn về việc giải quyết việc dân sự song song hay sau khi giải quyết vụ án hình sự gây bất bình đẳng trong quan hệ lợi ích công tư.
– Nếu trong quá trình giải quyết tranh chấp kinh tế tại trung tâm trọng tài, với tư cách là trọng tài viên trực tiếp giải quyết vụ việc, ông phát hiệu có dấu hiệu hình sự thì vụ việc sẽ được ông xử lý ra sao?
– Tố giác tội phạm là nguyên tắc của tố tụng hình sự. Tuy nhiên, trong thực tiễn xét xử của VIAC cũng như của cá nhân tôi trong thời gian qua chưa hề xuất hiện trường hợp này. Tôi cũng tin rằng, trong tương lai, điều này cũng không xảy ra, bởi những lý do sau đây:
Theo Luật Trọng tài Thương mại 2010, tại Điều 4.4 thì “Giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài được tiến hành không công khai, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.”, tại Điều 21.5: “Giữ bí mật nội dung vụ tranh chấp mà mình giải quyết, trừ trường hợp phải cung cấp thông tin cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật”.
Những tranh chấp mà Trung tâm trọng tài thụ lý và giải quyết chỉ là loại tranh chấp theo luật tư, nó không phải là đối tượng của vụ án hình sự. Theo nguyên tắc của luật tư, trọng tài không có quyền “mở rộng vụ án” nên khó tìm thấy dấu hiệu phạm tội.
Bản chất của trung tâm trọng tài là tổ chức phi chính phủ, xã hội, nghề nghiệp. Vì vậy, khác với các cơ quan nhà nước, trọng tài không có trách nhiệm hợp tác hành chính và phối hợp công vụ với các cơ quan nhà nước khác.
Cũng như luật sư, trọng tài viên do các bên tham gia tranh chấp cử ra để giải quyết tranh chấp cho họ nên họ không có nghĩa vụ “tố giác” người đã cử mình. Vấn đề này thuộc về phạm trù đạo đức của trọng tài viên mà xu hướng chung trên thế giới là không giao cho trọng tài viên nghĩa vụ này.
– Xin cảm ơn ông.
Theo DĐDN
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này