Tình yêu truyền đời

Bà Nguyễn Thị TIếp (Mười Tiếp), chủ cơ sở sản xuất nước mắm Dì Mười Tiếp tại Hàm Tiến, Phan Thiết.

“Cái lù ở dưới cái lu”

Vùng Rạng là tên gọi dân dã của khu vực ven biển thuộc xã Hàm Tiến, Phan Thiết. Từ hàng trăm năm trước, nơi đây đã có nhiều hàm hộ (hộ sản xuất nước mắm truyền thống). Tuy nhiên, cho đến nay vì nhiều lý do mà không còn có mấy gia đình theo nghề này. Tại đây, theo người dân địa phương, ít ai không biết thương hiệu Dì Mười Tiếp, chuyên làm nước mắm truyền thống từ mái vú.

Bà Mười Tiếp (Nguyễn Thị Tiếp), 82 tuổi, trò chuyện với chúng tôi trong một buổi sáng Phan Thiết âm u. Bà đã theo nghề này 48 năm. Những sự kiện gắn liền với thăng trầm của làng nghề nước mắm truyền thống ở Phan Thiết từ sau năm 1975 đến nay, có lẽ bà là một trong những “nhân chứng sống” nắm rõ nhất. Bà kể: “Tôi làm (nước mắm – PV) bốn năm thì mới giải phóng, có điều hồi đó làm ít. Tôi thấy ở gần biển có cá, rồi tôi mua muối, lần đầu muối ít, thử cho biết, rồi sau từ từ làm được thì muối nhiều thêm chút, mỗi năm mỗi nhiều hơn chút. Hồi đó có một mình làm à, cả xóm này không có ai làm, tự mua cá về làm, không có hỏi ai hay có ai chỉ đâu mà hỏi, tự làm rồi mình thấy nên á, rồi làm nhiều nhiều một chút, rồi bán cũng được”.

Sở dĩ có tên gọi “nước mắm mái vú” là vì nước mắm ở đây làm từ cá và muối được lèn chặt trong các mái vú.Mỗi mái vú gồm một mái, còn gọi là cái khạp, và một cái nắp bằng thiếc hình nón, úp lên trên.Khoảng từ 150 – 250kg cá và muối được lèn chặt trong mỗi mái.Sau một năm, mái vú sẽ “kéo” (từ địa phương) ra nước mắm loại 1, tức nước mắm nhỉ. Tinh chất của cá và muối được chiết xuất ra từ các mái, chảy ra ngoài qua một đường dẫn gọi là “cái lù”, do đó mới có câu “cái lù ở dưới cái lu”. Bà Mười móm mém cười, kể chuyện xưa: “Mua cá về trộn muối, ép vô đó rồi để cho một năm mấy. Nói chớ ở nhà để tới một năm mấy, chứ người ta làm không có để tới một năm mấy đâu, người ta để chừng mấy tháng, người ta ‘kéo’. Xung quanh đây, mấy tháng người ta đã làm ra nước mắm rồi, còn ở nhà để năm mấy, chín rục con cá, rồi mới kéo ra, ‘cái lù ở dưới cái lu’.Nước mắm chảy ra cái mình đảo lên. Đầu tiên rút ra, giặt vỉ sạch sẽ, rồi ép lại, rồi chảy ra, đảo lên, chảy ra đảo lên, đảo khi nào nó trong như kính, mình lấy vô, chứ không có gì khó hết. Nói ngay nó cũng dễ, đầu tiên mình chưa biết làm thì làm ít, rồi rút kinh nghiệm, rồi làm nhiều…”.

Bà Nguyễn Thị Hồng giới thiệu về cách làm nước mắm từ mái vú.

“Bình yên là vui”

Cũng ở vùng Rạng, cách nhà bà Mười Tiếp chừng vài cây số là nhà cô Lê Thị Hồng, 61 tuổi. Cô Hồng là con thứ hai trong gia đình gồm tám người con của bà Mười Tiếp. Cô theo nghề nước mắm gia truyền đã 36 năm, sau khi lấy chồng thì “ra riêng”, lấy thương hiệu Biển Rạng cho cơ sở của mình. “Nhà chỉ có 200 mái vú thôi, không nhiều nhặn gì, ít hơn nhà của má (tức bà Mười – PV). Mấy năm gần đây bán cũng lai rai, không nhiều không ít.Chắc mình cũng có thương hiệu nên người ta ghé mua”, cô Hồng tâm sự.

Trước nhà cô Hồng là một tiệm tạp hoá nhỏ, cũng có tên Biển Rạng. Cô cho biết đã mở tiệm này được vài năm, giao cho con gái là chị Mai Thị Như Gấm quản lý. Chị Gấm năm nay 34 tuổi, học quản trị kinh doanh ở TP.HCM, nhưng từ năm 2012 chị đã quyết định cùng chồng về lập nghiệp ở vùng Rạng, “để được gần má, gần ngoại, chạy tới chạy lui chăm sóc ngoại và má, lo cho cái tiệm này. Mình thuyết phục ông xã bỏ Sài Gòn về đây luôn.Với lại tính mình thích yên tĩnh. Ở đây khách Tây mua nhiều, người Việt cũng có, mua nước mắm làm quà… Sống bình yên là vui, là hạnh phúc rồi”, luôn tay sắp xếp kệ hàng, chị Gấm cười, nói.

Chúng tôi không rõ còn bao nhiêu hộ có tình yêu nước mắm truyền đời như gia đình bà Mười Tiếp ở vùng Rạng. Chỉ thấy rằng trên cung đường ven biển Phan Thiết – Mũi Né, giờ đây không còn có mấy cơ sở sản xuất nước mắm theo kiểu “cái lù ở dưới cái lu”…

bài và ảnh Anh Tú (theo TGHN)

————

⁽¹⁾ Nếu ta hiểu xóm này ngày xưa ở gần vùng rạn biển nên mang tên vùng rạn, thì cách ghi của địa phương bị sai, lâu ngày thành đúng.

Ý kiến của bạn về bài viết

Không có chức năng bình luận cho bài viết này