11:08 - 07/09/2019
BS Muyembe-Tamfum: ‘Người săn lùng Ebola’
Có căn bệnh nhiễm trùng nào gây chết người nhiều, hoành hành vài thập kỷ qua mà đến nay y học vẫn chưa hiểu rõ cũng như chưa tìm được thuốc chữa?
Hội đủ các yếu tố này chỉ có thể là bệnh Ebola. Nhưng nỗi ác mộng này đang qua đi nhờ đến nhiều nỗ lực, trong đó có đóng góp rất lớn của bác sĩ Jean-Jacques Muyembe-Tamfum.
Thoát chết Ebola
Kể từ những ca Ebola đầu tiên phát hiện tại Congo vào năm 1976, hơn bốn thập kỷ nay y học vẫn chưa tường tận về bệnh này, mặc dầu tháng 7 qua tổ chức Y tế thế giới (WHO) tuyên bố dịch Ebola tại Congo là “trường hợp y tế khẩn cấp toàn cầu”. Cột mốc 1976 cũng gắn với cái tên bác sĩ người Congo Jean-Jacques Muyembe-Tamfum. Cuối tháng 8/1976, tại một bệnh viện vùng rừng núi ở Yambuku xuất hiện những ca bệnh bí ẩn có triệu chứng sốt, nhức đầu, đau bụng và xuất huyết. Trong 30 ca bệnh đầu tiên, 22 ca tử vong nhanh chóng và các bác sĩ chào thua, vì nó không giống các bệnh như thương hàn, sốt rét hay sốt vàng.
Ngày 23/9, một phái đoàn dẫn đầu bởi bác sĩ Muyembe, 34 tuổi, do bộ Y tế Congo cử đến để tìm hiểu căn bệnh. Ngày hôm sau, trong lần lấy máu và kiểm tra mẫu mô của người bệnh và người chết vì bệnh, do chưa biết được sự nguy hiểm, Muyembe dùng chính đôi tay trần của mình mà không dùng găng tay. Trả lời phỏng vấn báo chí mới đây, Muyembe nói: “Thật may mắn vì chúng tôi không có bất kỳ phương tiện bảo hộ nào, thậm chí cả chlorine sát trùng. Nếu sau đó tôi không rửa tay bằng xà phòng có lẽ tôi đã chết”.
Sau khi “mục sở thị” căn bệnh lạ, Muyembe quay về thủ đô Kinshasa cùng với một y tá nữ tu mắc bệnh. Tại Kinshasa, người ta lấy mẫu máu người này gửi đến viện Y học nhiệt đới ở Antwerp (Bỉ) xét nghiệm, và ở đây lần đầu tiên con người nhận diện được tác nhân gây bệnh, một filovirus mới. Căn bệnh được gọi là bệnh do virus Ebola, sốt xuất huyết Ebola hay đơn giản là Ebola. Bệnh có tên Ebola, theo tên con sông chảy qua làng Yambuku, để tránh cho cộng đồng người dân ở đây bị kỳ thị.
Nhưng dù bức màn bí ẩn của bệnh được vén lên, từ 2007 – 2018 đã có tám đợt bùng phát dịch ở Congo, chưa kể ở những nước chung quanh. Mỗi lần như thế hàng trăm người mắc với tỷ lệ tử vong lên đến 50 – 90%. Bệnh không có phác đồ điều trị đặc hiệu, rất ít người bình phục hoàn toàn, có thể tái phát và để lại di chứng.
Cả cuộc đời dành cho Ebola
Sau khi tốt nghiệp y khoa vào năm 1962, bác sĩ Muyembe học tiếp nghiên cứu sinh virus học tại đại học Leuven (Bỉ).Có thể nói bác sĩ Muyembe sinh ra để chống lại Ebola. Trong suốt chín đợt bùng phát dịch Ebola ở Congo, ông luôn ở tuyến đầu, không chỉ đóng góp chuyên môn mà còn đưa ra nhiều sáng kiến cộng đồng thiết thực. Ebola là một bệnh nhiễm trùng nguy hiểm, nhưng trong bối cảnh một đất nước Congo luôn xung đột vì chiến tranh, nạn tham nhũng phổ biến và tồn tại nhiều hủ tục lạc hậu trong cộng đồng, căn bệnh trở nên nguy hiểm hơn nữa.
David Heymann, chuyên gia nổi tiếng về an toàn sức khoẻ toàn cầu, người sát cánh cùng Muyembe trong các đợt chống dịch Ebola chia sẻ: “Điều đầu tiên khi ông ấy đến cơ sở là họp lãnh đạo cộng đồng lại để cho biết chính tà ma gây bệnh cho người, vì thế nếu chạm vào xác chết, người ta sẽ chạm vào tà ma và mắc bệnh sau đó. Tốt nhất là chôn cất an toàn người chết bằng cách phân phát găng tay và phương tiện bảo hộ cho gia đình nạn nhân khi họ làm lễ an táng”. Bằng cách này, nhiều đợt bùng phát Ebola qua đi nhanh chóng vì virus Ebola lây mạnh từ người sang người qua tiếp xúc với máu, dịch tiết, bộ phận cơ thể nạn nhân.
Năm nay 73 tuổi, bác sĩ Muyembe đã đứng đầu nhiều cơ sở đào tạo và nghiên cứu quan trọng ở Congo, chưa kể ông còn là cố vấn của WHO. Ông là một trong những người đi đầu trong tìm kiếm vắc xin và thuốc điều trị Ebola. Hy vọng khống chế căn bệnh trở nên rõ ràng khi mới nhất hai thử nghiệm lâm sàng về thuốc REGN-EB3 và kháng thể đơn dòng mAb114, thành công đến 90%.
Sản phẩm sau, mAb114, có sự đóng góp rất lớn của bác sĩ Muyembe. Trong đợt dịch Ebola vào năm 1995 tại Kikwit, một nhóm bác sĩ Congo đã dùng máu người khỏi bệnh truyền cho bệnh nhân, với lý luận kháng thể trong máu có thể trung hoà virus trong người bệnh nhân. Tám người áp dụng, bảy người khỏi bệnh, nhưng các nhà khoa học lúc đó bác bỏ giải pháp này, vì cho rằng nó thiếu cơ sở.Không chịu đầu hàng, 20 năm sau, Muyembe và cộng sự lật lại nghiên cứu, và đó là tiền đề của mAb114.
Bác sĩ Muyembe đã nhận được nhiều danh hiệu và phần thưởng danh giá vì những đóng góp cho y học. Như năm 2015, tại hội nghị chuyên đề quốc tế về Filovirus, ông nhận được giải thưởng Thành tựu suốt đời. Năm qua, ông là một trong mười gương mặt khoa học xuất sắc nhất do tạp chí Nature bầu chọn. Mới nhất, tháng 4 năm nay ông được hoàng đế Nhật Bản Naruhito trao tặng giải thưởng Hideyo Noguchi, kèm theo phần thưởng 1 triệu USD vì “những đóng góp nghiên cứu chống lại Ebola và các virus chết người khác”. Thế nhưng, đối với bác sĩ Muyembe, có lẽ danh hiệu cao quý nhất chính là cách gọi mà tạp chí khoa học The Lancet dành cho ông: “Người săn lùng Ebola”.
Bình Yên (theo TGHN)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này