09:25 - 25/11/2017
Nhân tai trong thiên tai
Trên thế giới cũng như ở nước ta, thiên tai ngày càng khốc liệt cả về quy mô, cường độ và đặc biệt là các loại thiên tai cực đoan, trái quy luật xuất hiện ngày càng nhiều, gây thiệt hại lớn hơn về người và của.
Có những trường hợp thiệt hại do thiên tai là “bất khả kháng”, nhưng cũng có những trường hợp nếu biết trước để phòng, tránh thì thiệt hại có thể giảm đi một cách đáng kể, nhất là thiệt hại về con người.
Ở một khía cạnh khác, nhận thức về phòng, tránh thiên tai từ các cấp lãnh đạo đến người dân vẫn còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào ứng phó, còn xem nhẹ phòng ngừa và tái thiết sau thiên tai.
Chất lượng của công tác quy hoạch còn nhiều bất cập, phát triển hạ tầng không đảm bảo yêu cầu tiêu thoát lũ. Tại dải đất hẹp và dốc như miền Trung, nhiều tuyến đường không đủ khẩu độ cầu, cống, lại cắt ngang, gần như vuông góc với tuyến thoát lũ tự nhiên.
Đó là chưa kể các hạ tầng cơ sở khác, mọc lên rất nhiều, làm thay đổi tính chất tiêu thoát nước bề mặt, đặc biệt còn có nhiều công trình lấn chiếm hành lang thoát lũ, làm co hẹp các dòng sông, khiến cho cùng một cấp lưu lượng từ thượng lưu như trước kia thì nay mực nước hạ du bị tăng lên đáng kể.
Chặt phá rừng đầu nguồn là một trong những nguyên nhân sâu xa làm suy giảm nguồn nước ngầm được bổ cập, làm tăng dòng chảy mặt, gia tăng xói mòn đất, gia tăng nguy cơ lũ ống, lũ quét, sạt lở đất ở các vùng núi. “Ăn của rừng rưng rưng nước mắt”, Chính phủ đã có lệnh đóng cửa rừng tự nhiên nhưng thực tế lâm tặc, thậm chí “cán bộ tặc” ở nhiều nơi vẫn ngang nhiên tàn phá rừng, kể cả rừng đầu nguồn. Rõ ràng là trên bảo dưới không nghe, nên “trên” không thể chỉ dừng ở việc “bảo”.
Khai thác khoáng sản làm biến dạng bề mặt, biến đổi lớp phủ bề mặt mà chưa tính đến việc xử lý nó cũng là một trong những nguyên nhân gây nghẽn dòng làm gia tăng nguy cơ lũ quét, lũ ống.
Xây dựng các đập thủy điện mà không/chưa tính đến “đa mục tiêu” dẫn đến việc xả lũ ngoài mong muốn là nguy cơ gia tăng “lũ chồng lũ” vùng hạ nguồn.
Bên cạnh đó là sự chủ quan, thiếu trách nhiệm của các cấp quản lý, sự thiếu kinh nghiệm phòng, tránh thiên tai của người dân ở những nơi ít khi xảy ra thiên tai (rõ nhất là trong bão Damrey mới đây, bão Linda năm 1997, bão Durian năm 2006).
Các cấp quản lý và cả người dân chưa thực sự chủ động mặc dù đã có thông tin dự báo. Điển hình là đợt hạn 2015-2016 ở Nam bộ: Thông tin về hạn có khả năng xảy ra đã được cảnh báo trước nhưng đến khi thiệt hại quá nhiều thì “hệ thống chính trị” mới vào cuộc và một trong những giải pháp bị động đến khó tin là kêu gọi Trung Quốc xả nước ở hồ chứa thủy điện thượng nguồn sông Mêkông.
Vì tất cả những thực tế này, nâng cao nhận thức về phòng, tránh thiên tai ngay từ khâu phòng ngừa phải được coi là nhiệm vụ thường xuyên của các cấp, các ngành từ trung ương đến địa phương và người dân.
Biện pháp cấp bách đối với việc phòng, tránh thiên tai là rà soát lại quy hoạch hạ tầng cơ sở theo thứ tự ưu tiên là an toàn công trình, thoát lũ, cắt giảm hoặc chống lũ cho hạ du. Thông tin đầy đủ, kịp thời đến người dân về quy trình, thời gian xả lũ. Cần giám sát chặt chẽ việc đảm bảo các quy trình vận hành, quy trình đảm bảo an toàn cho hạ du, từ việc kiểm tra trước mùa mưa lũ, giám sát trong khi xảy ra lũ và kiểm tra công tác khắc phục hậu quả sau lũ. Công tác giám sát cần có sự tham gia của nhiều bên liên quan, bao gồm cả người dân địa phương.
Cần phải tăng cường đẩy mạnh đầu tư cho khoa học công nghệ, nâng cao độ chính xác của công tác dự báo để các hồ chứa phải duy trì mực nước trước lũ (dung tích phòng lũ) trong một thời kỳ. Tăng cường hệ thống quan trắc và chất lượng dự báo khí tượng thủy văn cho hồ, điều chỉnh bổ sung quy trình vận hành liên hồ chứa của các lưu vực sông và các giải pháp chủ động ứng phó với thiên tai.
Một số sự cố mới xảy ra ở các hồ Nước Rôn (Quảng Nam), hồ Cự Lễ, Hồ Mỹ Đức (Bình Định), hồ Đá Bàn (Khánh Hòa)… đã được kịp thời phát hiện và gia cố. Cần tiếp tục rà soát, đánh giá lại tất cả các hồ xung yếu, hồ có cửa van điều tiết xả lũ và hồ chứa có tràn tự do để xếp loại ưu tiên cần gia cố, sửa chữa đảm bảo an toàn đập.
Thiên tai làm tổn thất nhân mạng hàng trăm con người thì không thể chỉ nói một cách đơn giản là những bài học, kể cả bài học vẫn chưa thuộc hay bài học đắt giá, mà phải nói đến trách nhiệm, lương tâm của mỗi con người, của cả bộ máy nhà nước.
Suy cho cùng bất cứ sự cố hay thảm họa nào xảy ra gây tác hại lớn đến con người và môi trường sống, ngoài nguyên nhân thiên tai, còn do yếu tố “nhân tai”. Cần có chế tài đủ mạnh để xử lý trách nhiệm đối với các sự cố do con người gây ra để đảm bảo an toàn về tính mạng và của cải của người dân.
Tô Văn Trường
Theo TBKTSG
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này