09:29 - 12/12/2019
Đời rác trong kinh tế tuần hoàn
Thế giới mới chỉ có 9% kinh tế tuần hoàn. Để thấu hiểu về kinh tế tuần hoàn cần phải định nghĩa lại rác thải.
Một niềm tin sai lầm cho rằng tìm ra càng nhiều biện pháp tái sinh rác thải là có thể giải quyết… ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu. Và trên hết là việc tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Với từng đó dân số, và mức tiêu dùng hiện nay, nước Mỹ cần đến… 5 trái đất!
Có rất nhiều loại rác nông sản ở Việt Nam có thể trở thành những sản phẩm xuất khẩu thu về lợi nhuận cao. Đó có thể là cùi bắp, xác mì, vỏ cà phê, ca cao, vỏ trái cây, rơm rạ, trấu, hoặc thậm chí là phân gia súc, gia cầm…
Rác nào cũng có tiền
Cách nay chưa lâu, tình cờ tôi được anh bạn làm giám đốc công ty Vietfarm, rủ lên nhà máy Tây Ninh. Anh giới thiệu vừa nhập dây chuyền nghiền, sấy và ép viên các loại rác nông sản, vừa để cung cấp làm thức ăn cho thị trường nội địa, vừa đem đi xuất khẩu. “Những loại rác mà anh đang gom đó là gì”?, anh trả lời rất nhanh, là bã mì chẳng hạn. Ở Tây Ninh, các tỉnh miền Đông Nam bộ, Tây Nguyên, ngay cả một vài tỉnh biên giới Campuchia sát ngay cạnh nhà máy, củ khoai mì trồng rất nhiều. Lâu nay, họ mua củ mì chế biến tinh bột mì cho người, mì lát làm thức ăn chăn nuôi, mì làm cồn sinh học… nhưng đến phần bã mì thì đổ bỏ, gây ô nhiễm môi trường kinh khủng. Đi dự hội chợ chăn nuôi khá nhiều nơi, biết người ta cần bã mì làm nguyên liệu thức ăn, nên anh nảy ý định nhập máy, mua bã mì tươi về sấy, sau đó ép thành viên nén bằng đầu ngón tay, rồi đóng bao xuất sang Nhật, Trung Đông thu về hàng chục triệu USD.
Học chuyên ngành chăn nuôi thú y từ khoá đầu của trường ĐH Nông lâm Thủ Đức, ông chủ Vietfarm còn nhìn thấy cơ hội trong bã dứa (khóm), lõi bắp, thân cây bắp, xác mía, rỉ mật đường, vỏ hạt cà phê hoặc bất kỳ một loại phế phẩm nông sản nào khác, cũng có thể đem đi xuất khẩu, thu ngoại tệ về. Bằng kinh nghiệm thực tế, anh nói mình không bán chất dinh dưỡng trong các loại phụ phẩm nông sản, vì tỷ lệ này khá thấp, mà chủ yếu bán… chất xơ. Nhiều loại đại gia súc như lạc đà, trâu, bò, dê, cừu, ngựa… cần nguồn thức ăn này để hỗ trợ tiêu hoá. Đặc biệt ở những nước Trung Đông, nơi diện tích đất canh tác hạn chế, phụ phẩm nhập về có thể cho gia súc ăn trực tiếp hoặc tưới nước cho mềm rồi phối trộn với các loại thức ăn chăn nuôi khác.
Việt Nam có lợi thế trồng trọt, hàng ngày chúng ta vẫn đang thải ra một lượng rác phụ phẩm khổng lồ, nhưng tại sao người Nhật lại chuộng lõi bắp nhập từ Việt Nam để làm giá thể trồng các loại nấm sạch; Hàn Quốc hay các nước Ả Rập, Iraq… chuộng bã mì, rỉ mật đường, bã mía… làm nguyên liệu thức ăn gia súc? Anh bạn lý giải là do ngành nông nghiệp Việt Nam chưa chịu ảnh hưởng hay chính xác là chưa phổ biến các nguồn giống biến đổi gien (GMO) như các quốc gia khác, đây là điều kiện để các quốc gia như Nhật, Trung Đông tìm nguyên liệu phục vụ sản xuất nông nghiệp và chăn nuôi của họ.
Theo bà Nguyễn Thị Mỹ Lang, chuyên gia lĩnh vực lúa gạo, ngành lúa gạo Việt Nam đang gặp khó khăn đầu ra, do chúng ta mới khai thác được sản phẩm chính là gạo chứ chưa tận dụng hết sản phẩm phụ quanh nó. Bà Lang dẫn thí dụ: 1ha chỉ thu được 5 tấn lúa, còn 7 tấn rơm rạ vẫn nằm ngoài đồng, chỉ sử dụng được 10% trong số này làm thức ăn, nên còn lãng phí năng lượng. Ngoài ra, 5 tấn lúa cũng mất 25% trấu, chúng ta cũng lãng phí chứ chưa tận dụng được. Trong khi thị trường tro trấu làm phân bón khá tốt, hoặc chế biến dưới dạng silic làm nguyên liệu phục vụ sản xuất thuỷ tinh. Hay cám gạo chỉ sử dụng cho thức ăn gia súc.
“Nếu biết cách sử dụng trấu làm được silic, thì chúng ta chỉ cần trồng lúa lấy trấu là đủ, hoặc 7 tấn rơm rạ đưa vào trồng nấm rơm, cám gạo có thể trích ly làm dầu ăn, làm đẹp. Nền kinh tế lúa gạo cần phải được tận dụng tối đa vòng tuần hoàn hệ sinh thái sản phẩm như vậy mới giàu được”, bà Lang phân tích.
Ý tưởng chế biến các loại phụ phẩm nông nghiệp xuất khẩu đến với công ty của anh bạn từ những đơn hàng tưởng như rất kỳ quặc của nhà nhập khẩu. Một ngày nọ, có ông khách người Nhật Bản sau khi đọc được thông tin đã tới công ty yêu cầu nhập lõi bắp ép viên về làm nấm. Một nhà nhập khẩu từ Bangladesh muốn mua rỉ mật đường ép viên cung cấp cho các trang trại bò và lạc đà ở vùng Trung Đông. Bã mì ép viên cũng được các nước Ả Rập ưa chuộng làm nguyên liệu thức ăn cho cừu… Trong khi đó, lõi bắp thì thu hoạch quanh năm ở các tỉnh miền Đông và Tây Nguyên. Chỉ việc gom về, nghiền nát rồi đưa vào ép viên. Còn bã mì ở vùng Tây Ninh, thậm chí Campuchia cũng có nhiều. Rỉ mật đường hay hèm bia thì cũng không hiếm…. Vậy là, nhà máy chế biến phụ phẩm nông sản ra đời, nó không “đụng hàng” với bất cứ nhà máy nào!
Công nghệ không quá cầu kỳ
Tuần trước, một chủ trại ở Đồng Nai cũng mời tôi xem trang trại heo của ông sử dụng máy ép đùn phân heo để xử lý thành phân hữu cơ, bán khá chạy. Trại heo có quy mô 10.000 con, mỗi ngày sử dụng khoảng 11 tấn thức ăn và thải ra 2 tấn phân, cùng với hàng chục mét khối nước thải. Lâu nay, xử lý chất thải để đảm bảo môi trường nuôi heo luôn là vấn đề hóc búa, công nghệ làm hầm biogas được xem là giải pháp tốt nhất và được hầu hết các trang trại chăn nuôi áp dụng. Với trại heo của mình, nếu sử dụng công nghệ biogas, ông bạn nhẩm tính phải xây hầm có sức chứa tới 16.000m3, chi phí đầu tư rất lớn, trong khi tuổi thọ cũng không cao do chưa có công nghệ tách phân, chất thải thường đọng lại dưới đáy hầm làm giảm sức bền của hầm.
Sau nhiều năm nghiên cứu, ông quyết định lắp đặt và chạy thử máy ép tách phân heo ra khỏi nước thải. Chi phí mua máy khoảng hơn 300 triệu đồng, máy sẽ tách phân khỏi nước thải, sau đó sấy và làm khô phân ở dạng bột, có thể điều chỉnh độ ẩm xuống tối đa 25%, đủ tiêu chuẩn làm phân hữu cơ cho cây trồng. Mỗi ngày, chạy máy từ 1 – 2 giờ, mỗi giờ dùng hết khoảng 15kW điện. Lượng phân bón tách ra được từ 50 – 100 bao/ngày (mỗi bao từ 20 – 25kg). Với giá bán bình quân 15.000 đồng/bao, mỗi ngày, ông thu về 750.000 – 1.500.000 đồng. Theo ông, sử dụng máy này mang lại nhiều lợi ích kinh tế lẫn môi trường. Khi phân được tách ra khỏi nước thải đã giảm hẳn lượng chất lắng trong túi biogas, kéo theo giảm chi phí nạo vét hầm biogas và tăng tuổi thọ cho hầm. Cũng nhờ phân tách khỏi nước thải nên trang trại có thể giảm thể tích hầm biogas, tiết kiệm được đáng kể về chi phí xây dựng hầm.
Công nghệ chiếc máy tách, ép phân không quá cầu kỳ, cơ sở cơ khí nội địa dư khả năng làm, nhưng vấn đề ở chỗ người cần máy và người làm ra máy chưa gặp nhau. Không ai biết nhu cầu của ai, nên xử lý chất thải làm sao đảm bảo môi trường vẫn hóc búa đối với nông dân chăn nuôi. Phân heo, nước thải có thể làm phân hữu cơ, nước tưới sử dụng ngược lại cho cây trồng, như bắp, mì, đậu nành… ngay trong khu trại. Sau đó nguyên liệu từ cây trồng dùng làm thức ăn nuôi heo. Ở các nước phát triển, mô hình kinh tế tuần hoàn ngay trong trại heo đã được áp dụng từ khá lâu, tất nhiên, quy mô trang trại của họ lên đến hàng chục, hàng trăm ha, nên dễ làm. Phân và nước thải cũng có thể làm gas, phát điện phục vụ ngược lại cho hoạt động trại heo. Và khi khai thác triệt để kinh tế tuần hoàn ngay tại trại sẽ rút giảm chi phí chăn nuôi đáng kể, góp phần tăng khả năng cạnh tranh. Theo tính toán, nhờ tận dụng tốt kinh tế tuần hoàn nên giá thành nuôi heo ở Mỹ, các nước EU chỉ dao động trên dưới 1 euro/kg heo hơi, còn ở ta, cao hơn 1,5 lần.
Để biến rác nông nghiệp thành USD, anh bạn có nhà máy ở Tây Ninh nói đã đầu tư phòng thí nghiệm, từng loại phụ phẩm được đưa vào phân tích, đánh giá một cách kỹ lưỡng tỷ lệ chất khoáng, chất xơ trước khi đưa vào chế biến, giới thiệu đến khách hàng. “Cái chính là phải biết nhu cầu thị trường để từ đó nghiên cứu, đầu tư công nghệ làm ra sản phẩm nhà nhập khẩu cần. Nếu chịu tìm tòi thì tôi nghĩ sản xuất nông nghiệp không bỏ một thứ gì cả, cái gì cũng mang lại giá trị gia tăng cao”, anh bạn nói.
TS Kiều Minh Lực, học ở Nhật Bản về chăn nuôi heo: Kinh tế tuần hoàn trong chăn nuôi mang lại nhiều lợi ích
Việt Nam hiện có tổng đàn heo hơn 30 triệu con, trong đó có đến hơn 40% quy mô công nghiệp, mỗi ngày sử dụng hàng trăm ngàn tấn thức ăn. Trong một nền chăn nuôi heo công nghiệp đang phát triển như Việt Nam, nếu chỉ quan tâm đến sản phẩm chính mà bỏ qua phế phụ phẩm, sẽ dẫn đến mức độ ô nhiễm môi trường trầm trọng. Do đó, các giải pháp khoa học công nghệ về kinh tế tuần hoàn trong chăn nuôi heo phải được phát triển trên nguyên lý “tuần hoàn dinh dưỡng sinh vật”. Theo nguyên lý này, nguyên liệu chính sử dụng trong thức ăn chăn nuôi là thức ăn năng lượng từ các loại hạt ngũ cốc. Chăn nuôi phải có trách nhiệm trả lại một phần dinh dưỡng cho đất đã dùng vào việc khai thác sản xuất thức ăn năng lượng cho vật nuôi. Phân, nước tiểu và kể cả xác chết vật nuôi phải được chuyển hoá thành phân bón cho cây trồng.
bài và ảnh Bảo Anh (theo TGHN)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này