13:28 - 14/10/2018
Trọng Đoan – Bảo Toàn: Hai cái nhìn về thế giới đồ vật
Gốm là một ngành đặc biệt làm nổi bật giá trị tạo tác của người Việt, không giới hạn và sự sản xuất phục vụ đời sống. Thế giới biết về gốm Việt Nam nhiều hơn so với các ngành nghệ thuật khác.
Gốm Lý, gốm Trần, gốm Lê, gốm Mạc… đã định hình phong cách nghệ thuật. Nhưng gốm vẫn là nghệ thuật ứng dụng, trước tiên phải sử dụng được, sau đó có thể chút ít tạo hình gắn với kiến trúc và trang trí thuần tuý.Nó không hẳn là một chất liệu điêu khắc.
Nhưng nghệ sĩ gốm hiện đại không muốn giới hạn trong việc chỉ chế tác một đồ đựng có chức năng, cũng như không hẳn là làm điêu khắc bằng gốm.Qua những lần triển lãm điêu khắc toàn quốc, điêu khắc gốm không có vai trò chủ đạo. Hai ông Nguyễn Trọng Đoan và Nguyễn Bảo Toàn, ngay từ các sáng tác đầu tiên (được trưng bày những năm 1980- 1990) bất chấp các hình dáng lúc đó vẫn là bình gốm có công năng. Nhưng chặng đường sau này, hai ông tiệm cận với điêu khắc, như điêu khắc các con thú của Bảo Toàn, các cây đèn của Trọng Đoan.Hai tác giả này đã đến với gốm tạo hình.
Để hiện thực hoá diện mạo mới cho gốm là chặng đường dài nhận thức nghệ thuật với 50 năm lăn lộn trong nghề, kinh qua thời gian phục chế gốm truyền thống để nắm được các kỹ thuật của nghề “đất lửa và bàn tay”. Nghề này liên tục đổi mới, người sau học mót của người trước, rất nhiều kỹ xảo đất, men, nhiệt “đã chết” cùng với những bàn tay tài ba nhất. Cuối cùng, Bảo Toàn và Trọng Đoan cũng tổng kết những kỹ thuật truyền thống từ gốm sành dân dã, gốm men ngọc và hoa nâu Lý Trần, gốm men lam và gốm kiến trúc để tích hợp những kỹ năng riêng.
Trên thế giới, gốm sứ là ngành thiết kế gắn liền với sản xuất hàng loạt cho tiêu dùng và hình thành các phong cách thiết kế cá nhân, có tiêu chí với người thợ hay nghệ sĩ gốm.Các vấn đề về kỹ thuật ngành nghề được tiêu chuẩn hoá ở mức độ quốc tế về lò nung, điều chỉnh nhiệt, các bài men, kỹ năng tạo hình và bàn xoay.Ở mức độ đó, Trọng Đoan và Bảo Toàn có thể đồng hành với đồng nghiệp thế giới, ngay cả với nghề gốm sứ Trung Hoa.Tuy vậy, mỗi trung tâm gốm thế giới đều giữ những bí quyết riêng của dân gian hay của nghệ sĩ, mà từ đó hình thành các sản phẩm độc đáo. Con đường “tạo hình – trang trí – đồ dùng” cứ chạy đi chạy lại trong lĩnh vực gốm, không nhất thiết phải phân biệt bằng được giữa công năng và tạo hình. Có nhiều bộ bát đĩa độc bản, ăn uống xong, treo lên ngắm như tranh. Một cái đĩa đựng xúp cũng có thể đẹp như một bức hoạ.Vấn đề ở chỗ ai là tác giả thiết kế. Rất nhiều nghệ sĩ ghé vào làm gốm theo cách nghiệp dư, nhưng bản thân đã là một nghệ sĩ chuyên nghiệp, sản phẩm gốm kia cũng giá trị, như Picasso chẳng hạn.
Trọng Đoan, thoạt tiên theo đuổi thứ gốm tinh nhã, như kiểu gốm men ngọc thời Lý, nhưng ông không dùng chất liệu men ngọc, mà làm một thứ gốm sành dân gian, kết hợp với gốm trắng. Các đồ vật của ông đều cân đối, có sức nặng, có sự tương phản và tương đồng về màu sắc, như một bình gốm nửa đen nửa trắng. Sự cân đối đến cả những tạo hình con vật và đèn vườn, mặc dù các đèn vườn ông làm ra có vẻ đơn giản như cách cắt giấy ghép lại. Tác phẩm nào của ông cũng mong muốn hoàn thiện, chứa đựng suy tư trầm lặng, vô hình chứa trong hữu hình. Chính vì vậy mà con đường nghệ thuật của ông chậm chạp, có vẻ như không có gì thay đổi theo thời gian, dù ông làm rất nhiều hình thức.
Bảo Toàn, dường như ngược lại, thậm chí là rất sợ sự tinh khéo, cân đối. Ông phải làm ra bằng được cái vụng về, thô mộc, méo mó, không cân bằng, cũng như không nhất thiết thể hiện tinh thần, mà chú ý đến cái hồn tự thân của vật chất. Ông chú ý đến cái “chất” của đồ gốm: chất thô, chất mịn, chất khéo, chất vụng, chất đất, chất men, chất nháp… Cứ thế chuyển dần qua từng đợt sáng tác. Bảo Toàn nhặt nhạnh các tư chất này từ đời sống lang thang, rất nhiều cái thuộc về đời sống và con người, nhưng bị coi thường, ông nâng cái tầm thường lên thành cái cao quý. Ông nhận ra cái quang gánh, giá bếp cũng có thể đẹp như một bức tượng.
Có thể nói hai ông đã cống hiến “một cách khác” cho mỹ thuật Việt Nam đương đại. Họ đơn giản đi lại giữa điêu khắc và tạo hình đồ vật, rồi bất ngờ trình bày nó như một loại sắp đặt. Hai ông sống như người bên lề, có vẻ không quan tâm đến đời thường, thành quả, được mất, nhưng thực chất đây là hai con người rất biết về mình đang làm gì, ở đâu. Hai ông chỉ đứng ngoài sự nhiễu loạn rất dễ làm tổn thương nhân cách!
Phan Cẩm Thượng (theo TGTT)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này