Nguyễn Thị Hậu: Từ khởi nghiệp nghĩ về tài nguyên bản địa Đà Lạt

Để những tài nguyên bản địa của Đà Lạt “sống lại” là một hành trình dài với nhiều thách thức nhưng luôn hấp dẫn, không thể thiếu vai trò quan trọng của những con người đầy nhiệt huyết, có kiến thức vững chắc và những quan hệ rộng mở.

1. Gần đây ở các địa phương đã có nhiều dự án khởi nghiệp gắn liền với “tài nguyên bản địa”, chủ yếu ở khu vực miền núi và nông thôn, tập trung khai thác sản phẩm nông, lâm nghiệp hướng đến bảo tồn đa dạng sinh học và đa dạng văn hóa tộc người. Nhận thấy vai trò quan trọng và tiềm năng lớn của định hướng phát triển kinh tế từ “tài nguyên bản địa”, nhiều địa phương đã phối hợp nghiên cứu kinh tế và văn hóa nhằm tìm ra những bản sắc riêng của mình, bắt đầu từ đặc trưng về điều kiện tự nhiên và hoàn cảnh xã hội.

Tuy nhiên, cũng từ nhiều năm nay tại những tỉnh thành có lợi thế về du lịch thì xu hướng khởi nghiệp thường khai thác các yếu tố có thể làm cho ngành du lịch phát triển “ngay và luôn” mà hầu như bỏ qua những tài nguyên khác. Thông thường những tài nguyên tự nhiên và văn hóa có sẵn như biển, đảo, cảnh quan thiên nhiên, di tích lịch sử văn hóa… luôn bị khai thác bừa bãi và không giới hạn, vì vậy sản phẩm du lịch đơn điệu, không sáng tạo sản phẩm du lịch mới. Điều dễ nhận thấy là những nơi đó mất dần tính độc đáo, tài nguyên tự nhiên và nhân văn hao hụt và biến dạng nhanh chóng, không đảm bảo cho sự bền vững – tiêu chí quan trọng nhất của phát triển kinh tế – xã hội.

Vừa qua trong một chuyến đi ngắn ngủi đến Đà Lạt – thành phố du lịch nổi tiếng, tôi được biết một số trang trại nông nghiệp mang tính chất “khởi nghiệp”, phát triển trên cơ sở tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật về quy trình sản xuất và sản phẩm đầu ra. Từ góc độ văn hóa nói chung, những câu chuyện rất thú vị từ các trang trại đó gợi ra nhiều vấn đề về khả năng “Khởi nghiệp từ tài nguyên bản địa” ở Đà Lạt. Đồng thời từ góc độ bảo tồn di sản nói riêng, phương thức mới này cũng góp phần trả lời câu hỏi về tương lai của thành phố này:
Đà Lạt sẽ là chính mình, một đô thị du lịch – di sản, hay là một thành phố không bản sắc giống như nhiều nơi khác?

2. Nói đến Đà Lạt thì tài nguyên đầu tiên là điều kiện tự nhiên: địa hình cảnh quan đủ núi, đồi, rừng, sông, suối, thác, thung lũng, khí hậu mát mẻ quanh năm nhưng trong một ngày thời tiết có thể đủ cả bốn mùa; là sự phong phú đa dạng của thảm thực vật ôn đới, cận ôn đới… Tất cả đã tạo cho Đà Lạt những cảnh sắc đẹp, độc đáo, đồng thời là điều kiện thuận lợi để từ đầu thế kỷ XX đã hình thành một thành phố du lịch – nghỉ dưỡng và sản xuất nông nghiệp đặc thù. Cảnh quan tự nhiên và lịch sử trăm năm phát triển đã làm nên một Đà Lạt có những bản sắc riêng, hay là những ADN cần được “bảo tồn và di truyền”. Đó là:

– Thành phố “thung lũng ngàn hoa”: địa hình, khí hậu, nông nghiệp trồng trọt đặc thù.

– Thành phố du lịch, nghệ thuật: quán cà phê, phòng trà ca nhạc, nhiếp ảnh, hội họa, điện ảnh…

– Thành phố của quy hoạch cảnh quan và công trình kiến trúc đặc sắc: sự hài hòa của phố/đồi/dốc/thung lũng với biệt thự, nhà thờ, tu viện, chùa, thiền viện, phố chợ…

– Thành phố trung tâm vùng cao nguyên, có vị trí địa lý thuận tiện giao tiếp với Tây Nguyên, ven biển miền Trung và lưu vực sông Đồng Nai/Nam bộ.

Hiện nay “biến đổi khí hậu” đang diễn ra và có tác động rõ ràng đến toàn thế giới, dù vậy, trong phạm vi không gian khu vực nhỏ như Đà Lạt vẫn “bảo tồn” được khí hậu đặc trưng, yếu tố quan trọng để xây dựng và phát triển vùng nông nghiệp chuyên canh gồm cây ăn trái như hồng, dâu, chuối, các loại rau củ, nhiều loại hoa đẹp; các trang trại trồng cây công nghiệp như trà, cà phê. Trong thời kỳ “hiện đại hóa” việc phát triển nông nghiệp bản địa không thể tách rời những kỹ thuật – công nghệ mới từ khâu sản xuất đến chế biến sản phẩm, sau đó là quảng bá, tiêu thụ trong nước và xuất khẩu… Nếu không có công nghệ mới hỗ trợ thì tài nguyên dù giàu có đến đâu cũng vẫn chỉ ở dạng “tiềm năng”, thậm chí còn làm trở ngại cho thay đổi tư duy phát triển bền vững.

Nhận thức được điều đó, chủ nhân của những trang trại trồng hồng, cà phê – cây đặc sản của Đà lạt, trồng dâu Nhật, dâu Mỹ – loại cây mới nhưng thích hợp với Đà Lạt – mà tôi vừa gặp đã tận dụng và phát huy giá trị “tài nguyên” một cách khoa học và hiện đại, “khởi nghiệp” từ chính gia đình mình và giúp đỡ nhiều hộ gia đình khác cùng tham gia vào quá trình sản xuất nông sản theo nhiều tiêu chuẩn đang được áp dụng trên thị trường trong nước. Kết quả là họ đã tạo ra được sản phẩm độc đáo từ nguồn nông sản vốn là cây trồng quen thuộc ở địa phương, nhưng đã được gia tăng giá trị nhờ được tích lũy thêm yếu tố kỹ thuật mới mà họ bền bỉ thực hiện qua nhiều năm, đồng thời thuyết phục nhiều người khác cùng làm theo để tạo ra vùng nông sản có chất lượng tốt và đồng đều.

Một đúc kết từ thực tiễn đã trở thành phương châm của các nhà sản xuất: hiện nay việc khách hàng đến với sản phẩm là quá trình tiếp nhận các yếu tố: 1/sự trải nghiệm về tính độc đáo của sản phẩm, 2/giải pháp sử dụng sản phẩm và 3/hành vi tiêu dùng sản phẩm. Trong ba yếu tố này thì hai yếu tố đầu thể hiện giá trị văn hóa “phi vật thể” của sản phẩm.Giá trị “phi vật thể” chứa đựng tri thức bản địa và kỹ thuật mới của người sản xuất, hình thành hàng hóa độc đáo, khác biệt, là “đặc sản” của từng vùng miền. Đây là yếu tố quan trọng nhất để thu hút khách hàng, từ đó có thể mở rộng quy mô sản xuất và thị trường. Do đó, sản phẩm càng có tính riêng biệt thì càng đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng, phát triển sản xuất nhanh hơn. Thực tế những trang trại tôi tham quan đã theo quy luật này dù chủ nhân có thể chưa biết đến “lý thuyết” về mối quan hệ giữa trị giá kinh tế và giá trị văn hóa của nông sản.

Họ là những người tâm huyết với nông sản Đà Lạt, dù đang làm những công việc chính thức khác nhau nhưng đều có chung một niềm đam mê, một “cái nghiệp” là trồng trọt. Nhưng họ luôn chịu khó học hỏi và áp dụng kỹ thuật mới vào quy trình truyền thống, đầu tư những phương tiện trồng trọt và chăm sóc hiện đại.  Sản phẩm của họ đưa ra thị trường cạnh tranh đầu tiên là về chất lượng: ngon, sạch, quy trình sản xuất rõ ràng, chất lượng ổn định nhiều năm… Đó là những yếu tố mà “người tiêu dùng thông minh” hiện nay quan tâm hàng đầu. Do vậy họ tạo được uy tín đối với người tiêu dùng trực tiếp cũng như những người sản xuất các sản phẩm khác từ nông sản của họ.

Khi giá trị vật thể (trị giá kinh tế) và phi vật thể (giá trị văn hóa) của sản phẩm hòa hợp với nhau thì thương hiệu sản phẩm càng mạnh, có khả năng trở thành đại diện hay biểu tượng của một địa phương, vùng miền, quốc gia… Xây dựng “thương hiệu” là bước đầu tiên mà bất cứ ai khởi nghiệp cũng hướng đến.Thương hiệu thành công cũng chính là thành công của “bảo tồn và chế tạo di sản văn hóa từ tài nguyên bản địa” dưới dạng sản phẩm tiêu dùng.

3. Theo các chuyên gia, “tính bản địa” là 1 trong 7 từ khóa quan trọng nhất đối với người tiêu dùng thế kỷ 21 (tiết kiệm, bền vững, công nghệ, bản địa, sức khỏe, đơn giản, tự do). Chú trọng tính bản địa (tài nguyên, tri thức, văn hóa) để phát triển bền vững, thích nghi với biến đổi khí hậu, xây dựng xã hội nhân bản. Tài nguyên bản địa luôn có tiềm năng trở thành sản phẩm mang giá trị văn hóa cao. Từ sản phẩm kinh tế có thể trở thành di sản văn hóa nếu tính bản địa được coi trọng cùng với sự đầu tư tri thức, công nghệ và nguồn lực ngay từ bước đầu khởi nghiệp.

Phát triển tỉnh Lâm Đồng trong thế kỷ XXI phải lấy yếu tố bảo tồn bản sắc Đà Lạt để làm “điểm tựa”. Từ đó xây dựng các đô thị vệ tinh mang chức năng của các trung tâm bảo quản sau thu hoạch và công nghiệp chế biến nông sản; trung tâm nghiên cứu, giáo dục và nghệ thuật (các viện nghiên cứu, trường đại học), hệ thống giao thông mở rộng và kết nối trực tiếp đến nhiều nơi để có thể tăng hiệu quả của vị trí trung tâm của Đà Lạt. Như vậy vừa bảo toàn bản sắc độc đáo của Đà Lạt, đồng thời phát triển Lâm Đồng từ kinh tế nông nghiệp hiện đại, tạo thêm những tuyến điểm du lịch mới, độc đáo.

Để những tài nguyên bản địa của Đà Lạt “sống lại” là một hành trình dài với nhiều thách thức nhưng luôn hấp dẫn, không thể thiếu vai trò quan trọng của những con người đầy nhiệt huyết, có kiến thức vững chắc và những quan hệ rộng mở. Ngày nay, một nền kinh tế bắt đầu từ “kiến thức/tri thức bản địa, tài nguyên bản địa” là xu hướng phát triển xã hội một cách nhân văn vì tôn trọng đặc trưng tự nhiên, văn hóa riêng biệt, lấy đó làm cơ sở để phát triển xã hội bền vững.

Nguyễn Thị Hậu (theo TGHN)

Ý kiến của bạn về bài viết

Không có chức năng bình luận cho bài viết này