15:20 - 07/02/2024
Canh tác nông nghiệp tuần hoàn một mô hình đa mục tiêu hữu ích
Với những biến đổi phức tạp của khí hậu, bất lợi cho môi trường đang là thách thức đối với sự tồn vong của tất cả chúng ta.
Liệu chúng ta có thể tái tạo lại một thế giới bằng cách giảm dần sự hủy hoại và ô nhiễm để các thế hệ sau có thể tận hưởng không khí, nguồn nước trong lành, chất lượng thức ăn bảo đảm cho sức khỏe và niềm vui, mọi người có công việc ý nghĩa?
Từ những năm 1990 đến ngày nay, nhiều quốc gia trên thế giới lan rộng khái niệm về Kinh tế Tuần hoàn (Circular Economy). Những lý thuyết về Kinh tế Môi trường và Tài nguyên Thiên nhiên của hai nhà khoa học D.W. Pearce và R.K. Turner (1990), nhận thức rằng việc sử dụng toàn bộ hoặc một phần chất thải của một quy trình sản xuất thành nguyên liệu đầu vào cho một quy trình sản xuất khác, theo cách hiểu đơn giản là “mọi thứ đều là đầu vào đối với thứ khác” (“everything is an input to something else”), hoặc nôm na và ví von hơn là “biến chất thải thành tiền”!
Ý niệm này giúp cho nhà sản xuất kéo dài thời gian sử dụng vật chất tự nhiên hay nguồn vật liệu nhân tạo, có thể gia tăng được lợi nhuận qua việc đa dạng sản phẩm hàng hóa và tạo thêm công ăn việc làm cho nhiều người có những chuyên môn, tay nghề khác, đặc biệt và có ý nghĩa nhất là giảm đi khá nhiều sự ô nhiễm môi trường, lãng phí tài nguyên thiên nhiên, cắt giảm chi phí xử lý chất thải trong bối cảnh suy thoái hệ sinh thái và chất lượng nguồn đất, nguồn nước, nguồn không khí và nguồn sinh vật.
Bên cạnh những ưu điểm trên, trong quy trình sản xuất theo nguyên lý kinh tế tuần hoàn, việc chuyển đổi sử dụng năng lượng từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo còn có tầm quan trọng trong vận động giảm phát thải khí nhà kính như là một nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng biến đổi khí hậu và nước biển dâng toàn cầu. Với việc sử dụng năng lượng tái tạo tại chỗ (từ nguồn mặt trời, gió hoặc sinh khối) đã đưa kinh tế tuần hoàn thành một cụm từ dài hơn: kinh tế tuần hoàn xanh. Hoạt động này cũng sẽ tạo ra nhiều cảm hứng sáng tạo dẫn đến thay đổi tư duy, thay đổi các thiết kế hoặc thay đổi cả những cơ cấu tổ chức cũ, kéo dài từ phương thức kinh tế tuyến tính, mà việc sản xuất chỉ đi theo một đường thẳng từ nguyên liệu sang hàng hóa và gia tăng khi đến tay người tiêu dùng, bỏ qua những yếu tố tận dụng sản phẩm dư thừa hoặc thải loại.
Có thể nói các giải pháp kinh tế tuần hoàn là những chọn lựa giải quyết vấn đề theo hướng đa mục tiêu tạo ra những hữu ích tài chính cho cả vùng kinh tế, bảo vệ môi trường và giúp ích xã hội.
Việt Nam là một quốc gia có nền sản xuất nông nghiệp truyền thống và chính thống. Từ xưa, nông dân ở nhiều vùng nông thôn hoặc ven đô, đã biết ứng dụng mô hình sản xuất Vườn – Ao – Chuồng (VAC) đã có từ lâu và sau này có bổ sung thêm Biogas (VACB) như một mẫu hình kinh tế tuần hoàn khá hoàn chỉnh. Những năm gần đây, cuộc vận động 3R (Reduce – Giảm thiểu; Reuse – Tái sử dụng và Recycle – Tái chế) đã được vận dụng ở nhiều cơ sở sản xuất nông nghiệp và công nghiệp. Dần dần khái niệm này được rộng mở, bắt đầu từ Rethinking (Tư duy lại), từ đó tiếp tục thêm các bộ chữ Rs như Reset (Khởi động lại), Redesign (Thiết kế lại), Repair (Sửa chữa lại), Renew (Làm mới lại), Recover (Phục hồi lại), Reform (Cải tổ), Remanufacture (Chế tạo lại), Refuse (Từ chối)… Việc thêm một công đoạn hoặc sáng kiến này hoàn toàn dựa vào năng lực và cơ hội đầu tư của một người sản xuất, có thể từ một ông dân đến một doanh nhân hoặc ghép cả hai thành một nhà nông doanh. Có thể hình dung đường đi của quá trình khép kín trong kinh tế tuần hoàn như (hình 1).
Tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long, nơi có hệ thống sản xuất nông nghiệp mạnh, đa dạng, nhiều nguồn nguyên liệu và nhiều sáng tạo nên cũng tạo ra những chuỗi sản xuất mang tính chất kinh tế tuần hoàn xanh, có thể có nhiều mô hình gợi ý, đặc biệt nhiều ở những nông trang có quy mô vừa (khoảng 1 – 5 ha) và số lao động từ 10 – 40 người, tùy tính chất mùa vụ và thị trường.
Hai mô hình sau có thể là những điển hình cần khuyến khích và đầu tư để sự phát triển thành ổn định và bền vững. Các sơ đồ bên dưới là những chu trình sản xuất khép kín khác nhau, tác giả có bổ sung các gợi ý sử dụng điện mặt trời cho những công đoạn sản xuất ở nông trại để tăng lợi nhuận và tận dụng nguồn năng lượng tái tạo vốn rất tiềm năng ổn định ở vùng đồng bằng châu thổ.
Tại Đồng Tháp, anh Lê Phước Sang, Chủ trang trại sinh thái Ecodota, đã biết nuôi ruồi lính đen (black soldier fly) đối tượng làm trung tâm để xử lý phụ phẩm vỏ xoài, hột xoài. Từ đó ấu trùng ruồi lính đen được sử dụng cho chăn nuôi và phân của chúng trở thành nguồn chế tạo phân bón hữu cơ rất tốt (hình 2).
Tại Hậu Giang, chị Lữ Thị Nhật Hằng, chủ Hợp tác xã Ngũ Thường Mekong, vừa sản xuất bò, cho ăn cỏ voi lấy phân bò trộn với rơm rạ đã hoai mục sau khi trồng nấm để nuôi trùn chỉ và tạo ra phân bón hữu cơ. Trong chu trình này, các sản phẩm từ trùn chỉ cũng được dùng để nuôi, gà, vịt, cá thành thức ăn sạch cung cấp cho con người (hình 3). Hai cơ sở này cũng là nơi tạo việc làm cho vài chục lao động nông thôn, đặc biệt là nhóm nữ giới, giúp hạn chế tình trạng di dân lao động trong vùng. Các bước tiếp theo là các cơ sở này cần được sự hỗ trợ của chính quyền, các tổ chức xã hội và văn phòng OCOP và các nhà khoa học như một liên kết để hỗ trợ các nhà nông doanh này.
TS Lê Anh Tuấn* (theo TGHN)
————-
(*) Đại học Cần Thơ.
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này