
10:34 - 23/01/2025
Tiệm chạp phô konbini Nhật tìm cơ hội ở nước ngoài
Các cửa hàng san sát nhau, có khi chỉ cách nhau 100m ở các đô thị lớn, mở cửa 24/7. Konbini – cửa hàng tiện lợi – đã thành chất kết dính, một phần của văn hóa Nhật Bản. Nhưng dân số Nhật Bản đã giảm gần 1/3 so với nửa thế kỷ trước, số phận của ngành công nghiệp trị giá nhiều tỷ đô la đang phụ thuộc vào thị trường ở các nước.

Từ cửa hàng đầu tiên ở Tokyo, 7-eleve hiện là mạng lưới rộng khắp với hơn 80.000 cửa hàng ở khắp châu Á – Thái Bình Dương, như cửa hàng ở Bangkok. Ảnh: Getty Images.
Konbini bán mọi thứ từ vớ chân đến vé máy bay, vé xem ca nhạc và các buổi diễn sumo, nhưng chủ yếu vẫn là thực phẩm, đồ uống và các mặt hàng cá nhân. Các cửa hàng có máy ATM – điều dễ hiểu trong xã hội Nhật vẫn còn thích dùng tiền mặt. Konbini cũng là nơi người Nhật trả tiền điện nước, giao nhận hàng hóa, sử dụng dịch vụ tài chính…
Hành trình 50 năm của konbini
Năm 1974, Kenji Yamamoto đang điều hành một cửa hàng rượu cho gia đình. Anh thanh niên 24 tuổi sau đó mở cửa hàng bán những mặt hàng đơn giản như đồ hộp, mì ăn liền ở khu công nghiệp Toyosu ở Tokyo. Từ cửa hàng đầu tiên của Yamamoto, đến nay 7-Eleven đã trở thành mạng lưới khoảng 55.000 cửa hàng tiện lợi khắp nước Nhật.
7-Eleven, Lawson và Family Mart là ba chuỗi cửa hàng tiện lớn nhất Nhật Bản, với tổng giá trị thị trường hơn 50 tỷ USD, chiếm khoảng 90% thị phần. Điều đáng chú ý là 7-Eleven và Lawson là hai công ty Mỹ đã bị doanh nghiệp Nhật mua lại.
Konbini được xem là một trong những trụ cột của nền kinh tế Nhật Bản, bởi các cửa hàng tiện lợi chiếm 8% doanh số ngành bán lẻ trong năm 2023. Các hãng thương mại lớn mà tỷ phú Warren Buffet góp vốn đang là những nhà đầu tư chính vào các chuỗi cửa hàng.
Chẳng hạn như Itochu nắm giữ khoảng 95% cổ phần của FamilyMart, Mitsubishi Corp. sở hữu 50% Lawson. Mitsui & Co. nắm giữ một cổ phần nhỏ trong Seven & i, hợp tác với nhà bán lẻ này tại Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản. Và các nhà điều hành đang dùng nguồn lực này để mở rộng thị trường ở nước ngoài.
Nhật Bản đang phải đối mặt với tình trạng dân số già hóa và suy giảm nhanh hơn thế giới. Vì thế, chiến lược phát triển ở thị trường nước ngoài của các chuỗi konbini Nhật sẽ bị các đối thủ nước ngoài và toàn ngành bán lẻ theo dõi sát sao, nhà phân tích Takahiro Kazahaya của ngân hàng đầu tư UBS nhận định.
Định vị thị trường tiềm năng
Với dân số hơn 270 triệu người và tầng lớp trung lưu đang tăng mạnh, Indonesia là thị trường mục tiêu của các nhà điều hành konbini. Sức sống của ẩm thực đường phố vẫn còn rất mạnh mẽ ở xứ vạn đảo. Thế nhưng, một khi người dân quan tâm đến vệ sinh thực phẩm, có nhiều tiền hơn, các món ăn nóng sốt từ các cửa hàng trở nên “tiện lợi” và phổ biến hơn.
Có mặt tại Indonesia từ năm 2011, Lawson tuyên bố rằng “đã thành công” trong việc bán các loại thực phẩm nấu chín như oden – một món hầm Nhật Bản đã được điều chỉnh công thức nấu, nêm nếm phù hợp với khẩu vị của dân địa phương.
Lawson hiện có khoảng 700 cửa hàng tại Indonesia, chiếm khoảng 10% tổng số cửa hàng của Lawson bên ngoài Nhật Bản. Phía Nhật hợp tác với công ty PT Lancar Wiguna Sejahtera của Indonesia, và giao cho công ty này quyền điều hành thị trường tại đây.
FamilyMart cũng hoạt động tại Indonesia theo cách tương tự, bởi luật của nước này hạn chế quyền sở hữu công ty của người nước ngoài. FamilyMart cũng nói rằng họ đã thành công trong việc bán cà phê tại Indonesia, với vị ngọt và hương đậm hơn.
Trong khi đó, Đài Loan là nơi FamilyMart mở tiệm konbini đầu tiên ở nước ngoài vào năm 1988, và hiện chuỗi có 4.200 cửa hàng tại đây. Taro Kosaki, giám đốc Bộ phận Kinh doanh nhượng quyền khu vực của FamilyMart, nói rằng những vị quản lý người Đài Loan “hiểu rõ phong cách của các cửa hàng tiện lợi Nhật Bản, đã chuyển tải ý tưởng sang ngôn ngữ và văn hóa địa phương”. Tương tự như Nhật Bản, Đài Loan đang thiếu hụt lao động trầm trọng. Có hơn 10.000 cửa hàng tiện lợi cho dân số hơn 23 triệu người của hòn đảo. Kosaki cho rằng “cải thiện hiệu quả quản lý là chìa khóa để thành công ở Đài Loan”.
Chọn lựa mô hình kinh doanh ở nước ngoài
Lựa chọn đối tác ở mỗi quốc gia, chọn nhượng quyền hay tự mình điều hành các cửa hàng với khả năng sinh lợi cao hơn, đóng vai trò quan trọng của các chuỗi ở nước ngoài. Các nhà bán lẻ Nhật Bản không công bố các chi tiết này của thị trường bên ngoài Nhật Bản. Các nhà quan sát nhận ra rằng 7-Eleven hoạt động chủ yếu ở Đông Nam Á thông qua cấp phép cho các công ty địa phương. Tuy nhiên, chuỗi này đang phải vật lộn để phát triển các cửa hàng “theo chất lượng Nhật Bản” tại mỗi quốc gia.
7-Eleven gặp một số khó khăn tại Indonesia. Năm 2009, công ty đã hợp tác với hãng Modern Internation để mở cửa hàng đầu tiên tại Indonesia. Năm 2016, hai bên có 161 cửa tiệm 7-Eleven. Nhưng sau nhiều năm doanh thu bị sụt giảm, bị hạn chế bán rượu và gặp cạnh tranh gay gắt của các đối thủ khác, Modern đã đóng cửa toàn bộ hệ thống vào năm 2017.
Trong khi đó, tại Thái Lan, tính đến cuối tháng 3.2024, 7-Eleven điều hành khoảng 14.000 cửa hàng. Phía đối tác Thái là gã khổng lồ bán lẻ CP All của Thái Lan. Tương tự, gã khổng lồ bán lẻ Lotte nắm giữ quyền quản lý tại Hàn Quốc. Tuy vậy, Seven & i nói chưa hài lòng với doanh số tiền nhượng quyền ở thị trường này.
Sau những trải nghiệm không vui, 7-Eleven đã bắt đầu xem xét lại các hợp đồng ở châu Á – Thái Bình Dương. Chẳng hạn, đầu năm nay Seven & i đã ký một thỏa thuận trị giá 170 tỷ yen (1,1 tỷ USD) để mua lại công ty điều hành 7-Eleven tại Úc. Thỏa thuận này diễn ra sau một thỏa thuận lớn nhằm mở rộng hoạt động tại Mỹ – chi 21 tỷ USD để mua chuỗi 3.800 cửa hàng Speedway từ Marathon Petroleum.
Điều gì làm nên thành công của konbini?
CEO Eigo Ogiwara kiêm đối tác của Boston Consulting Group Japan nhận xét là nhiều nhà điều hành địa phương đang sử dụng “lớp vỏ bọc thương hiệu của các cửa hàng tiện lợi Nhật Bản” để kiếm lợi. Các mối quan hệ đối tác như vậy khiến các cửa hàng tiện lợi của Nhật Bản không thể kiểm soát được hoạt động quản lý và lợi nhuận. Đối với Ogiwara, nếu các nhà bán lẻ Nhật Bản muốn tạo sự khác biệt với các cửa hàng tiện lợi địa phương, điều quan trọng là phải “giới thiệu các sản phẩm và dịch vụ nhãn hiệu riêng theo phong cách Nhật Bản”. Đây là trụ cột của việc chọn hàng hóa tại konbini ở Nhật Bản.
Theo Ogiwara, Đông Nam Á rất quan trọng đối với các nhà điều hành konbini, bởi hầu hết khách hàng trong khu vực đều có quan điểm tích cực về Nhật Bản và các sản phẩm của Nhật Bản. “Điều quan trọng là phải có hai chiến lược khác nhau để mở rộng các cửa hàng. Một là tăng số lượng cửa hàng và góp phần nâng cao nhận diện thương hiệu. Chiến lược còn lại là tăng lợi nhuận. Thị trường nước ngoài của các chuỗi konbini Nhật Bản sẽ tiếp tục tăng trưởng, đặc biệt là ở Indonesia, Malaysia và Việt Nam”, Ogiwara cho biết.
Seven & i đặt mục tiêu thâm nhập hai thị trường mới ở nước ngoài mỗi năm và đạt 100.000 cửa hàng tại 30 quốc gia và khu vực vào năm 2030, so với hơn 80.000 cửa hàng tại 20 quốc gia tính đến tháng 9.2023.
Lawson đang mở rộng hoạt động tại Trung Quốc thông qua công ty con và nhượng quyền. Chuỗi này hiện điều hành hơn 6.000 cửa hàng tại đại lục, so với gần 15.000 cửa hàng tại Nhật Bản. CEO Motonobu Miyake của Lawson China Holdings cho biết Lawson đã thâm nhập thị trường Trung Quốc từ năm 1996 và đã đạt được khoảng 26% thị phần tại Thượng Hải và Vũ Hán, 10% tại Bắc Kinh và Trùng Khánh. “Chiến lược của chúng tôi là nâng số lượng cửa hàng trước tiên, nhằm tạo dựng tên tuổi dù rằng có thua lỗ giai đoạn đầu, nhưng sau đó tiền lời sẽ tự đến”, Miyake nói.
Lawson đã chia Trung Quốc thành một số khu vực, phát triển các sản phẩm và dịch vụ có thể đáp ứng nhu cầu riêng biệt của từng nơi. Miyake cho biết điều cần thiết là “liên tục ứng biến với thay đổi, tạo ra bí quyết riêng của chúng tôi”.
Hậu cần chuỗi lạnh là một ví dụ điển hình. Miyake nói tầm quan trọng của việc cung cấp các loại thực phẩm an toàn trong môi trường có kiểm soát nhiệt độ vẫn chưa được quan tâm ở Trung Quốc. Phía Lawson phải thực hiện liên tục việc đào tạo, giám sát và nhắc nhở chuyện kiểm soát nhiệt độ và chất lượng với các nhà chế biến thực phẩm ở Trung Quốc.
Yuko Hanamuro, trưởng nhóm quản lý cửa hàng tiện lợi của Mitsubishi vốn đầu tư vào Lawson, nhận định: “Mô hình kinh doanh bán các sản phẩm tươi sống 365 ngày một năm của các konbini sẽ rất có giá trị bên ngoài Nhật Bản”.
Kênh bán lẻ hiện đại hiện chiếm 25% thị phần thị trường bán lẻ Việt Nam. Cửa hàng tiện lợi là mô hình kinh doanh phát triển nhanh nhất Việt Nam. Dù chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ – chỉ 0,3% – trong tổng doanh thu bán lẻ hàng hóa, nhưng đây là loại hình tăng trưởng mạnh, với tốc độ tăng trưởng kép CAGR 18,4% trong giai đoạn 2020-2022.
Mặc dù chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng doanh thu bán lẻ hàng hóa (khoảng 0,3%) nhưng đây là loại hình chứng kiến sự tăng trưởng mạnh, với tốc độ tăng trưởng CAGR giai đoạn 2020-2022.
FamilyMart, Ministop và 7-Eleven là ba thương hiệu Nhật Bản phổ biến nhất tại Việt Nam. Thị trường còn có Tokyo Mart và Tokutokuya chuyên bán hàng nhập khẩu từ Nhật Bản. Circle-K, FamilyMart, GS25 và Ministop đạt doanh thu lớn nhất, với trên 1.000 tỷ đồng mỗi năm. Chỉ thương hiệu đến từ Mỹ Circle-K là có lãi.
Hồ Nguyên Thảo (theo Giai phẩm xuân TGHN)
Ngày đăng: 23/1/2025
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này