Quẻ bói cho thanh long năm rồng

Từ vị trí nữ hoàng với kim ngạch xuất khẩu trên tỷ đô, thanh long đã mất đi vị thế hàng đầu trong xuất khẩu rau quả của Việt Nam. Ảnh: Maap Trade.

Số liệu thống kê gần đây của Tổng cục Hải quan cho thấy khối lượng xuất khẩu thanh long của Việt Nam đã sụt giảm đáng kể…

Năm 2017, trái thanh long lần đầu tiên lên “ngôi rồng” trong nhóm trái cây xuất khẩu của Việt Nam khi đạt kim ngạch 1,157 tỷ USD và liên tục duy trì vị thế “trái cây tỷ đô” đến năm 2021. Thế nhưng hiện nay, trong khi xuất khẩu sầu riêng bứt phá, thì xuất khẩu thanh long lại “tuột dốc”, từ kim ngạch xuất khẩu hơn 1 tỷ USD năm 2021 đã giảm xuống chỉ còn 642 triệu USD năm 2022. Trong 10 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu thanh long chỉ đạt 574 triệu USD. Nếu năm 2021, thanh long chiếm 43% trong cơ cấu các mặt hàng nông sản. Năm 2023, tỷ trọng thanh long đã giảm xuống còn 17,7%.

Để “rồng xanh” bỏ gần bay xa

Không ai muốn thanh long bay thấp như vậy. Nhưng trong hoàn cảnh hiện nay, có nhiều trở lực cho loại trái cây hàng đầu này. Sự sụt giảm này đi kèm với việc trồng thanh long thành công ở các nước như Trung Quốc, Ấn Độ và Mexico.

Hiện diện tích thanh long của Trung Quốc khoảng 67.000 ha, sản lượng 1,6 triệu tấn, nhiều hơn Việt Nam về diện tích và sản lượng, đã đáp ứng phần lớn nhu cầu tiêu dùng trong nước của họ. Nguy hiểm hơn, theo đà phát triển của Trung Quốc hiện giờ thì họ từ chỗ là nơi nhập khẩu trong tương lai sẽ trở thành vựa xuất khẩu cạnh tranh với Việt Nam.

Do vậy, thanh long Việt Nam cần cấp tốc thay đổi để sớm chuyển hướng sang các thị trường Âu – Mỹ, để không còn phụ thuộc vào thị trường nông sản Trung Quốc. Có nghĩa là thanh long Việt Nam phải dành được chỗ đứng trước khi thanh long “made in China” kịp có mặt tại đây. Chậm chân ngày nào sẽ gánh chịu nhiều thua thiệt hơn sau này.

Để có chân ở thị trường châu Âu và Bắc Mỹ, thanh long Việt Nam không chỉ phải cải thiện về chất lượng mà còn phải đảm bảo nhiều yếu tố để tuân theo luật chơi của thế giới. Những sự thay đổi theo chiều hướng mới mẻ cần đầu óc tư duy khởi nghiệp. Tháng 9.2023, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn và Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) đồng tổ chức hội nghị “Phát triển thanh long bền vững ở Việt Nam”, trong đó đặc biệt nhấn mạnh vấn đề trồng, chế biến và tiêu thụ thanh long “xanh”, mở rộng thị trường trong nước và quốc tế. Và muốn vào thị trường quốc tế thì cần “thẻ xanh”, mà xanh ở đây là chứng chỉ carbon thấp, bền vững với môi trường và thích ứng với khí hậu…

Theo UNDP, sự chuyển đổi xanh đòi hỏi phải hiện đại hóa hệ thống quản lý trang trại, thúc đẩy tính minh bạch thông qua số hóa và thiết lập kết nối mạnh mẽ giữa các bên liên quan trong chuỗi giá trị, bao gồm nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp và nhà phân phối. Minh bạch trong quy trình sản xuất, tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, bao gồm cả việc theo dõi các yếu tố quan trọng về “dấu chân carbon” của thanh long, là những điều không thể thiếu đối với xu hướng phát triển của hệ thống nông nghiệp và thực phẩm xanh và bền vững nhằm đáp ứng các nghĩa vụ quốc tế mới.

Ông Patrick Haverman, Phó đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam, nhấn mạnh ba bài học quan trọng cho sự phát triển bền vững của thanh long ở Việt Nam. Một, việc duy trì lợi thế cạnh tranh đòi hỏi phải tập trung vào chất lượng hơn số lượng và áp dụng các kỹ thuật sản xuất sáng tạo và thân thiện với môi trường. Hai, sản xuất lấy thị trường làm trung tâm cần điều chỉnh sản xuất phù hợp với nhu cầu thị trường xuất khẩu, đạt được chứng nhận sản xuất bền vững và thiết lập hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử. Ba, sản xuất thanh long bền vững phải sử dụng các phương pháp linh hoạt và thân thiện với môi trường để đáp ứng nhu cầu toàn cầu ngày càng tăng về thực phẩm bền vững và giảm lượng khí thải carbon.

Về mặt kỹ thuật, việc trồng thanh long tốn không ít năng lượng. Để tăng năng suất, người trồng thanh long phải dùng đèn để “kích” cây phát triển tốt vào ban đêm. Trước đây, người dân dùng đèn sợi đốt nhưng nay đã chuyển sang đèn LED để tiết kiệm điện năng hơn.

Ngoài ra, việc chạy máy tưới nước tự động cũng cần điện. Vấn đề nguồn điện phục vụ trồng thanh long sẽ được tính vào chỉ số carbon trên mỗi sản phẩm. Nếu có thể dùng năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời phục vụ cho trồng thanh long thì trái cây của Việt Nam sẽ ghi điểm rất cao trong lòng người tiêu dùng châu Âu.

Thanh Long Việt Nam đã sang một số nước như Úc, nhưng vẫn lệ thuộc chợ gần quá nhiều.

Giúp rồng bớt thải khí thải

Trên thực tế, đã có những cử động, chuyển mình để cho thanh long đón nắng và gió trước khi bay sang trời Tây. Tại Bình Thuận chẳng hạn, có thể kể dự án điện mặt trời áp mái 30,25 kWp sử dụng cho sấy thăng hoa tại nhà đóng gói của Hợp tác xã Hòa Lệ ở huyện Hàm Thuận Bắc; hệ thống điện mặt trời công suất 29,7kWp mái nhà đóng gói của Công ty Trịnh Anh và hệ thống xử lý nước rửa trái của Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Trịnh Anh – Hợp tác xã Hàm Minh 30 ở huyện Hàm Thuận Nam… Bên cạnh đó là dự án truy xuất nguồn gốc dựa trên dữ liệu efarm ID hay theo dõi lượng phát thải khí nhà kính dọc theo các tác nhân trong chuỗi…

Tuy nhiên, công suất các dự án trên là thấp, không đủ tạo dấu ấn mạnh mẽ trên con đường “giảm phát thải”. Các “vựa” thanh long ở Bình Thuận và Ninh Thuận cũng là “vựa sản xuất” điện gió, điện mặt trời. Nếu có thể tạo dấu ấn với những trái thanh long gần như không có vệt khí thải, tức net zero, thì quá tuyệt vời.

Hãy thử tưởng tượng toàn bộ hệ thống chiếu sáng, tưới tiêu ở các trang trại thanh long đều sử dụng điện từ các cột điện gió, các trang trại pin mặt trời cấp điện cho các nhà máy chế biến thanh long. Hãy thử tưởng tượng bao bì sản phẩm thanh long Việt Nam in hình cột điện gió do Đan Mạch sản xuất xuất hiện trong các siêu thị Bắc Âu. Điều đó có thể thay đổi “cửa hẹp” nhập khẩu, gia tăng vị thế của thanh long Việt tại châu Âu…

Việc sử dụng điện tái tạo cho trồng và chế biến thanh long ở Việt Nam là việc làm không đơn giản, đòi hỏi đầu tư kỹ thuật, tài chính lớn và cả các cơ chế. Thế nhưng, việc này là khả thi khi mọi thứ đều đang trong tay chúng ta: từ nắng gió đến vườn trái và con người.

Anh Tú (theo TGHN)

Ý kiến của bạn về bài viết

Không có chức năng bình luận cho bài viết này