Lê Huyền Ái Mỹ: Đường về nguồn cội

Dòng chảy sông nước Nam bộ là hành trình địa văn hóa và kinh tế của đồng bằng. Ảnh: Đỗ Ngọc.

1

Khoảng 15 năm trước, tôi nhận lời làm kịch bản và biên tập cho một vài số chương trình Giai điệu đồng bằng của Đài PT-TH Cần Thơ, rồi sau đó là Đài PT-TH Hậu Giang. Thực chất là chương trình này đi theo người sản sinh ra nó, nhà báo Nguyễn Văn Tuấn, tức Sáu Tuấn – nguyên phó giám đốc Đài PT-TH Cần Thơ, nguyên giám đốc Đài PT-TH Hậu Giang.

Khi làm chương trình, chúng tôi luôn tìm cách đưa những ngôi sao sân khấu ca nhạc từ TP.HCM về đồng bằng; rồi truyền ngược sóng từ đồng bằng lên thành phố. Cũng là Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà nhưng được ca diễn ngay trên chính quê hương của soạn giả Mộc Quán – Nguyễn Trọng Quyền (Thốt Nốt, Cần Thơ), với nguyên bản sử dụng đậm đặc văn biền ngẫu cùng lối ca nhịp 8 -16, đã chuyển tải trọn vẹn linh hồn một trong những trước tác tiên phong của bước chuyển mình từ đờn ca tài tử sang nghệ thuật ca kịch cải lương.

Chính vì vậy, trước ngày thể loại diễn xướng dân gian Nam bộ này được UNESCO công nhận là di sản phi vật thể của nhân loại năm 2013, chúng tôi cùng bắt tay thực hiện cầu truyền hình Những dòng chảy nghệ thuật, nối dài từ Ca Huế – Nhã nhạc cung đình qua Đờn ca tài tử và định hình thành sân khấu ca kịch cải lương. Từ đầu cầu TP.HCM, chương trình nối sóng về bưng Đá Nổi, lung Cột Cầu ở Cần Thơ, phục dựng cả một “ngã ba” sông Tiền sông Hậu ngay trên mảnh đất vốn của ông bầu Ấu (cha ruột của ông Sáu Tuấn), người trồng củ ấu, lập gánh hát để hoạt động cách mạng, bị Pháp bắt và sát hại.

Khai thác chất bản địa bằng ngôn ngữ và phong cách hiện đại; sử dụng tính cách tân để tìm về văn hóa nguyên bản là một cách tiếp cận luôn được “trả công” một cách xứng đáng. Mà trước hết là được “trả ơn” với một vùng ký ức văn hóa thấm đẫm cội nguồn.

Khi cùng nhà thiết kế Minh Hạnh làm Liên hoan lúa gạo Đồng bằng sông Cửu Long, để thiết kế các hình ảnh đại diện, quảng bá chương trình, chúng tôi lang thang khắp miền Tây. Sau cùng, người mẫu là một cô gái… nhân viên khu vực tiếp tân của nhà khách tỉnh ủy. Nghĩa là còn giữ nguyên vẻ đẹp mộc, ngọt, hồn hậu của người-đồng-bằng. Dưới ống kính và ý tưởng sáng tạo của Minh Hạnh, một khuôn mặt đằm thắm chất phù sa đã hiện diện trong trẻo, văn minh trên mọi nẻo đường về đồng bằng năm ấy. Đêm khai mạc, bà con rần rần đi dự, ai nấy đều nhìn ra “con nhỏ quen” sáng trưng đường phố. Tôi đứng lẫn trong họ, nghe tiếng cười rổn rảng, lên hình kiểu gì mà nhìn con nhỏ ngon quá mậy…

2

Mỗi năm, cứ mùa thu là gia đình tôi lại đón người thân từ Pháp về. Trước khi ra Huế, bao giờ cũng phải về… Châu Đốc, An Giang, ngủ một đêm ở Victoria, để ít nhất phải đứng từ cái bao lơn resort ấy mà ngắm cho trọn vẹn cái ngã ba sông lộng gió. Sớm tinh mơ, tiếng chào “bonjour”, lời hẹn gặp “au revoir” của các đoàn khách rôm rả từ sảnh ra sân. Các ông tây bà đầm luống tuổi đang chuẩn bị đi tour khám phá sông Mekong, như tìm lại ký ức một thuở. Tôi đã gặp họ ở cafe terrace Continental – Sài Gòn và ngồi chung trên con thuyền du lịch bồng bềnh từ quận 7 trở ra bến Bạch Đằng.

Bạn thử hình dung cái “cung đường” ấy, họ đến Việt Nam, là trở lại với Sài Gòn, là tìm về miền lục tỉnh. Họ tìm thấy ký ức trên những ký thác văn hóa. Họ được hòa mình trong nhịp sống bản địa kết nối liền lạc từ đô thị cảng sông về tận miền đồng bằng sông nước. Từ đó, họ “ngao du” sang vùng Biển Hồ, soi mình trong dòng chảy văn minh l’Indochine mà họ đã dự phần khai hóa.

Đằng sau hành trình địa – văn hóa ấy là văn hóa – kinh tế chứ còn gì!

Sự kết nối, tương tác ấy, tôi lại nghĩ nó giống như dòng chảy sông ngòi Nam bộ với hai hệ Cửu Long, Đồng Nai. Sông Sài Gòn – Vàm Cỏ – Đồng Nai chung một hệ. Có ai cắt được dòng sông? Có ai chặt được con nước? Nhưng cũng có chất nào “mềm” như nước? Nước là biểu hiện tinh túy nhất của tính thích nghi. Nên con người, nhịp sống, tính liên kết để phát triển của vùng đất sông nước từ Cửu Long về Đồng Nai – Sài Gòn cũng mang theo cái tính “ứng vạn biến” ấy.

Chỉ đến khi Covid-19 hoành hành và xáo tung lên tất cả, những hàng rào chắn, những tờ giấy niêm phong, tôi mới lần đầu chứng nghiệm cái sự “ngăn sông, chặn dòng”. Và nó gây ra bao hệ lụy. Nhưng thôi. Chuyện sống còn, lúc dầu sôi lửa bỏng, lại chưa từng nếm trải. Biết để đó.

Còn việc bây giờ và nay mai, là cứ khơi thông dòng chảy như tiền nhân đã từng chọn nơi này mà mở cõi trời Nam. Mà hơn những 300 năm sau nên hẳn từ cơ giới hóa đã bước ngoặt sang công nghệ số. Vậy mà đâu bữa trước dịch, tôi chạy về Long Xuyên, đường quốc lộ 30 nằm dọc theo con kênh đào, cứ hễ hai chiếc xe song đôi là thiếu điều xe mình mém lọt kênh. Vậy mà cũng chẳng mấy chốc đã tới ngã ba Lộ Tẻ, đang ở khúc Cần Thơ, rẽ trái đi Kiên Giang, chạy thẳng là về An Giang. Tất cả là một mạng lưới đan xen nhau, kết giữ nhau…

3

Tôi bước qua cánh cửa treo tấm bảng hiệu Tám Lăng đã bạc màu, đập vào mắt là dàn máy dệt nằm im. Nhìn cái màu của mấy bộ khung sắt là biết nó đã “cách ly” lâu lắm rồi trước khi dịch bệnh tràn qua. Ông Tám ngồi ở bộ phản nhìn ra, chấp chóa đôi mắt mờ, ông nhẹ nhàng gật đầu chào khách. Là khách lẻ, không phải đoàn tham quan, chỉ chỏ, hỏi han mà là tìm tới Tám Lăng để mua cho được khúc lãnh Mỹ A. Ông già có vẻ cảm kích lắm. Ông biểu cô con dâu – vợ của con trai út, người thừa kế, giữ “bản quyền” nhuộm lãnh Mỹ A bằng trái mặc nưa của gia đình ông Tám Lăng, hỏi khách cho kỹ rồi hãy đo…

Cô đưa ra nhiều màu lụa mới, màu vintage nhu mì, mát rượi. Nhưng sao tôi cứ bị hút bởi khúc lãnh màu đen tuyền của mặc nưa. Mân mê sứa vải mềm mà có độ căng bóng, nghĩ tới “định mệnh” khắc nghiệt của loại trái mà muốn đậu phải chặt bỏ cành, xay nhuyễn trái, lược lấy mủ rồi hòa với nước theo tỷ lệ, nhuộm cho kịp phơi nắng sáng. Lỡ trận mưa là coi như bỏ vì trái mặc nưa chỉ tươi trong độ 2 – 3 ngày. Chẳng hiểu cơ duyên gì mà chỉ cái màu đen mặc nưa ấy mới bắt được độ bóng, sáng của lãnh Mỹ A để từ đó, một bước lên sàn diễn, nó kiêu sa mà vẫn nền nã, lộng lẫy mà cứ “quê mùa”, khiến người trình diễn lẫn kẻ thưởng thức vừa say mê nó vừa… thương thương một khoảnh đất quê nhà đang hiện diện đâu đó giữa những gala thời trang New York hay London.

Cho đến nay, lãnh Mỹ A Tân Châu là một trong số hiếm những nguyên liệu Việt Nam hiện diện trong những bộ sưu tập, trên các sàn diễn thời trang danh giá thế giới. Chỉ tiếc, cũng mấy năm nay, cây mặc nưa bị đốn bỏ nhiều do nguồn sinh lợi không cao, từ đó, cũng không đủ để nhuộm cho lãnh Mỹ A.

Nhưng, “chừng nào tôi còn sống thì trong nhà còn lãnh Mỹ A” – lời ông Tám Lăng nói cách nay mấy năm, như hôm tôi ghé lại, thấy ông Tám, mừng còn hơn được vàng. Ông Tám còn mừng hơn bởi khách vẫn tìm về Tân Châu, vô tới Tám Lăng là lãnh Mỹ A vẫn cứ quấn quýt khách phương xa. Như chính con người và đất Đồng bằng này, nó níu chân người, ngay cả khi đường sá quanh co, nhỏ hẹp là bởi đôi bàn tay đen của thợ nhuộm lãnh Mỹ A và “cánh đồng ấu” ở bưng Đá Nổi – như một “di chỉ” văn hóa mà mọi nẻo đường xa hay gần, xưa lẫn nay đôi khi cứ muốn tìm về…

Lê Huyền Ái Mỹ (theo TGHN)

Ý kiến của bạn về bài viết

Không có chức năng bình luận cho bài viết này