Trần Đán – kẻ đa tài

Trần Đán ở Sa Pa.

Niềm vui còn được nhân lên khi một tác phẩm nhiếp ảnh của anh vừa đoạt giải vàng tại Nhật.

Cách đây hơn 20 năm, tôi nhận được tập truyện ngắn của Trần Đán, người bạn Việt kiều chỉ mới quen biết qua thư. Có một số truyện được viết với bút pháp kiểu Mỹ độc đáo, các câu chuyện kể đều lạ lẫm, thú vị. Rồi gặp Trần Đán khi anh về nước. Từ đó trở nên thân thiết. Vài năm sau, bất ngờ thứ hai mà Trần Đán đem đến khi anh gửi về loạt ảnh chụp những bức tranh anh vẽ, cho biết sẽ mang về quê nhà triển lãm. Hoá ra ông bạn kỹ sư đã tự học vẽ nhiều năm. Loạt tranh đó lấy cảm hứng từ những huyền thoại, những áng văn chương cổ điển Việt Nam và thế giới, như bi kịch Mỵ Châu và nỏ thần Kim Quy, chuyện bà Âu Cơ sinh trăm trứng, truyện Kiều, chuyện con ngựa thành Troy, chuyện Sisyphus…, được Trần Đán thể hiện bằng nhiều ngôn ngữ, thủ pháp hội hoạ từ biểu hình, siêu thực đến pop art, tranh đường phố; tất cả đều hàm chứa những thông điệp của thời đại chúng ta đang sống.

Hai chủ nhân của gallery Tự Do trên đường Hồ Tùng Mậu (quận 1, TP.HCM) đã nồng nhiệt đón nhận tranh của Trần Đán. Nhiều tranh không được phép trưng bày! Sau triển lãm cá nhân đầu tiên tại một gallery ở Minneapolis cách đây mười năm, Trần Đán lại đem tranh về Việt Nam. Lần này bảo tàng Mỹ thuật Hà Nội trưng bày tác phẩm của anh. Cũng từ đó, anh có nhiều bạn mới trong giới văn chương, nghệ thuật ở thủ đô.

Sau loạt tranh đầu tiên mang màu sắc hiện thực huyền ảo, năm 2018 Trần Đán tìm đến những thể nghiệm mới trong hội hoạ. Xê ri tranh mới được vẽ với ngôn ngữ trừu tượng tối giản, được gợi ý từ hai ký tự 0 và 1 của kỹ thuật số, Trần Đán tự đặt cho mình thử thách: chỉ bằng các que màu lớn nhỏ, làm thế nào có thể diễn đạt được hằng hà sa số các ý tưởng. Với anh, tác phẩm hội hoạ còn là sự thể hiện phương pháp Socrates, ứng dụng tranh biện và lý trí khi tìm tòi sự thật. Biểu tượng của phương pháp Socrates là các vòng xoắn được lặp đi lặp lại trong nhiều bức tranh. Đó là những que màu khúc khuỷu gợi hình ảnh của sự hỗn loạn, nhưng cũng là hình ảnh của tia sáng hay sự sống… Xê ri tranh mới được anh triển lãm trong tháng 6/2018 cũng tại Minneapolis, và vài bức tranh loại này được Trần Đán đưa về Việt Nam triển lãm tại VICAS Art Studio ở Hà Nội (từ 2 – 9/1/2020).

Tác phẩm Quê hương thống thiết.

Song song với hội hoạ, Trần Đán là nhà nhiếp ảnh đạt được những thành quả đáng chú ý, mà mới đây nhất là giải vàng tại cuộc thi Tokyo International Photo Awards 2019 với tác phẩm Quê hương thống thiết (Howl of Home).  Bức ảnh chụp tại thành phố Mankato, bang Minnesota vào ngày 26/12/2016 trong lễ truy điệu 40 tử sĩ da đỏ Dakota bị treo cổ năm 1862, vì chống lại sự ép buộc di dân. Hàng năm, cứ vào ngày 26/12, một đoàn người da đỏ Dakota lại vượt khoảng 480km trong thời tiết buốt giá từ Nam Dakota đến Mankato, Minnesota, để tưởng niệm sự kiện đau buồn này. Quê hương thống thiết được thể hiện với phong cách hiện thực huyền ảo.

Hiện thực huyền ảo là một trào lưu quan trọng của văn học châu Mỹ Latinh, xuất hiện vào thập niên 1960, được xiển dương bởi những nhà văn như Gabriel Garcia Marquez, Jorge Luis Borges và Isabel Allende. Nguyên tắc của trào lưu văn học này là “biến hiện thực thành hoang đường, mà không đánh mất tính chân thực”. Sau đó, nó lan truyền sang nghệ thuật thị giác như điện ảnh và nhiếp ảnh. Nói một cách đơn giản, nó pha trộn những yếu tố tưởng tượng – kỳ diệu vào hình ảnh hiện thực – đời thường. Trên cơ sở đó, có thể xác định phong cách nhiếp ảnh của Trần Đán thuộc trào lưu hiện thực huyền ảo, bởi tất cả tác phẩm của anh đều xuất phát từ các ảnh chụp “bụi” – người thật, cảnh thật, sự việc thật. Nhưng khi Trần Đán ghép hai bức ảnh thực vào nhau qua một quy trình chọn lọc tinh vi, anh đã tạo ra một ảo ảnh vượt không gian và thời gian, và thổi vào bức ảnh được cấu thành một ý nghĩa phong phú hơn. Mặt khác, bức ảnh cũng khá phức tạp về hình thức, khiến tạo được ấn tượng thị giác sâu sắc.

Một nhà phê bình nhiếp ảnh Mỹ khi xem ảnh Trần Đán trong một triển lãm tại Minneapolis năm 2018, đã nhận định: “Thường thì hiện thực và chất thơ hay đối chọi nhau. Hiện thực đòi hỏi chính xác, còn chất thơ cho phép mơ hồ. Nhưng trong các bức ảnh được dựng ghép này, tôi lại cảm nhận chất thơ toát ra từ hiện thực. Có lẽ là vì trong quy trình dựng ghép các bức ảnh vào với nhau, đường nét, màu sắc, văn cảnh…, đều bị biến thể, khơi dậy cảm xúc mơ mơ thực thực của chất thơ. Nhưng ngay khi mình nghĩ nó là chất thơ, thì sự chính xác của từng yếu tố trong ảnh kéo ngay về hiện thực. Và cứ như thế người xem không ngừng dao động giữa lưng chừng hiện thực và chất thơ”. Theo Trần Đán, bức ảnh Quê hương thống thiết cũng nhằm truy điệu nhiều dân tộc phải sống lìa xa đất mẹ trong thời hiện đại…

Nguyễn Trọng Chức (theo TGHN)

Ý kiến của bạn về bài viết

Không có chức năng bình luận cho bài viết này