15:31 - 11/05/2017
Giáp Văn Dương: Trẻ con và người lớn
Trong bài luận để đời: trả lời câu hỏi: Khai sáng là gì? I. Kant đưa ra nhận định: Khai sáng là sự vùng thoát của con người ra khỏi tình trạng vị thành niên do chính con người gây ra.
– Vì sao lại phải vùng thoát?
– Vùng thoát khỏi cái cái gì?
– Vì sao lại vị thành niên?
Chỉ một nhận định của Kant mà biết bao vấn đề cần phải khám phá. Biết bao câu hỏi cần phải trả lời.
Bài luận này I. Kant viết năm 1784 ở nước Đức xa xôi. Có liên hệ gì với ta mà lại mang ra đây bàn thảo?
Thì đây: một trăm năm chục năm sau ở nước Nam ta, Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu buột miệng than một câu như sấm: Dân hai nhăm triệu ai người lớn/ Nước bốn nghìn năm vẫn trẻ con.
Dù Tản Đà không sống cùng thời với Kant, cũng không sống cùng đất nước của Kant, nhưng lời than nghe ra có gì phảng phất điều Kant đã nói. Rồi thời gian trôi chảy. Rồi bể dâu trồi sụt không ngừng. Trăm năm sắp trôi qua mà câu thơ của Tản Đà vẫn sừng sững như một sự thách đố. Đứa trẻ sinh ra khi cùng với câu thơ của Tản Đà nay đã gần trăm tuổi. Đầu đã bạc phơ phơ và lên chức cụ. Nhưng liệu cụ đã thành người lớn?
Dân số của nước Nam giờ cũng đã gần trăm triệu. Nhưng “ai người lớn?” Không ai dám chắc. Vì sao? Vì những câu hỏi ở đầu bài này, ngay sau lời trích dẫn của Kant, vẫn còn buông lửng. Đành tự hỏi:
– Vì sao phải vùng thoát?
– Vì nếu không vùng thoát thì ta cứ mãi ở trong đó. Đó là tấm nệm êm ái, càng nằm lâu càng lún sâu. Không vùng thoát ra, ta sẽ chìm vào nó mãi.
– Nhưng vùng thoát thì đó là vùng thoát cái gì?
– Thì vùng thoát khỏi nó. À mà không, vùng thoát khỏi chính ta. Vùng thoát khỏi sự tăm tối của chính ta, do chính ta gây ra. Vùng thoát khỏi chính ta để ta trở thành người khác.
– Người khác là người nào?
– Là người qua ngưỡng vị thành niên, tức người trưởng thành. Đừng tưởng trăm tuổi là đã trưởng thành. Râu tóc bạc phơ vẫn có thể vị thành niên như thường…
Ông lão sinh ra cùng năm với câu thơ sấm của Tản Đà đi qua, bất giác hỏi:
– Sao lại có chuyện oái oăm như thế. Như ta đây, trăm tuổi đích thị là ông lão, sao lại gọi là trẻ con?
– Xin thưa, ông lão vẫn là ông lão. Không ai dám tranh chức ấy của lão cả. Nhưng trẻ con vẫn là trẻ con. Không ai dám chắc mình không còn trẻ con cả. Trẻ con ở đây là trẻ con về mặt trí tuệ. Trăm tuổi đời mà trí tuệ có khi chỉ như trẻ lên mười.
– Anh nói nhảm. Đã trăm tuổi thì sao trí tuệ lại như trẻ lên mười?
– Việc lớn việc nhỏ cứ không dám nghĩ dám làm, cứ ngước mắt lên chờ chỉ thị ban xuống, thì đích thị là trẻ lên mười chứ sao hả cụ.
Vậy là đã gần trăm năm rồi vẫn cứ trẻ lên mười không chịu trưởng thành. Tuy danh xưng là lão, nhưng đích thực là Lão Nhi Đồng. Nếu không, đã chẳng sống dai như vậy.
À ra thế! Đến bây giờ ta đã mang máng hiểu lời Kant. Sự vùng thoát là vùng thoát ra khỏi trạng thái nhi đồng. Nếu không, ta sẽ chìm mãi trong tuổi nhi đồng, không chịu lớn. Ta sẽ ôm ấp mãi trạng thái vị thành niên, không chịu trưởng thành. Vậy nên mới phải vùng thoát ra khỏi cái trạng thái vị-thành-niên-không-chịu-trưởng-thành.
– Nhưng cái ông Kant nói vậy nghĩa là sao?
– Là ông ấy bảo, vị thành niên hay không là vị thành niên thì chẳng liên quan gì đến tuổi tác. Điều ông ấy nói là sự trưởng thành về mặt trí tuệ. Có khi, trăm tuổi mà vẫn như trẻ con cụ ạ.
– Nhà ông Kant nói phải. Càng già lại càng giống trẻ con. Nhưng nghe ông ấy nói, cụ thấy vẫn có gì không ổn…
– Không ổn chỗ nào hả cụ?
– Thì ông ấy cứ nói khơi khơi. Nói phải có sách, mách phải có chứng, thì người ta mới chịu.
– Thế theo cụ, phải thế nào mới là nói có sách, mách có chứng?
– Thì phải cho cái thí dụ. Có người nào đầu bạc nhưng vẫn vị thành niên. Nếu không, thì cụ thấy như ông ấy đang cạnh khoé…
– À, cái này thì dễ lắm. Tiếc là ông Kant không có ở đây, nên cháu đưa ra thí dụ thay cho ông ấy vậy. Nhưng trước khi đưa ra thí dụ, cháu muốn hỏi cụ: theo cụ, tiêu chuẩn nào để phân biệt một người là trẻ con và một người được coi là trưởng thành?
– À… Ờ… Ờm. Lớn lên, lấy vợ lấy chồng sinh con để cái thì gọi là trưởng thành. Còn trước, thầy u đặt đâu con ngồi đấy thì gọi là trẻ con.
– Nhưng tại sao thầy u đặt đâu thì cụ lại ngồi đấy?
– Thì tại vì như thế!
– Tại vì như thế là tại sao hả cụ?
– Thì là tại vì như thế? Một câu tiếng Việt mà anh không hiểu. Anh định gây sự với cụ à?
– Dạ không. Cháu chỉ muốn hỏi “Tại vì như thế” là có nghĩa là sao ạ.
– Là tại vì như thế chứ thế nào. Thật là ấm ớ nhà cái anh này.
Giáp Văn Dương
Theo TGTT
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này