12:09 - 06/06/2020
Tại sao người ta không rửa tay?
Chưa bao giờ chuyện rửa tay được nói nhiều như lúc này khi đại dịch Covid-19 cướp đi hàng trăm ngàn sinh mạng con người trên thế giới.
Thật vậy trong khi thuốc đặc trị và vắc xin cho chủng virus corona mới còn là chuyện xa vời, thì rửa tay thường xuyên lại là giải pháp phòng bệnh hiệu quả được khoa học xác nhận. Oái oăm thay, nhiều người lại không thực hành chuyện này, cho dù nó quá đơn giản.
Những ai thường xem kênh truyền hình Fox News chắc không xa lạ với người dẫn chương trình Pete Hegseth. Đầu năm 2019, anh khiến mọi người té ngửa khi tiết lộ một bí mật động trời: “Mười năm qua tôi không có thói quen rửa tay, bởi sinh vật gây bệnh không thể tồn tại vì con người chẳng nhìn thấy chúng bằng mắt thường”.
Nhưng đâu chỉ Pete, trước đó vào năm 2015 nữ minh tinh màn bạc Jennifer Lawrence, nổi tiếng trong loạt phim The Hunter Games, cũng thú nhận mình không bao giờ rửa tay sau khi đi vệ sinh. Thậm chí, cô cho biết mình từng tè vào bồn rửa mặt nếu phải đợi lâu trong nhà vệ sinh. Thật hết ý!
Chẳng ai biết những tiết lộ trên thực hư thế nào, nhưng một khảo sát toàn cầu vào tháng 8.2019 đăng trên tạp chí International Journal of Epidemiology, cho thấy chỉ 26,2% người đi vệ sinh “có tiềm năng tiếp xúc với phân” là rửa tay bằng xà phòng sau đó. Nghĩa là cứ 4 người chỉ 1 người rửa tay sau khi vệ sinh.
Trên BBC, Robert Aunger, chuyên gia y tế công cộng của đại học nổi tiếng Anh quốc London School of Hygiene and Tropical Medicine, phải than thở: “Rửa tay là một hành vi quá đơn giản. Trong 25 năm qua chúng tôi đã làm mọi cách để người ta rửa tay nhiều hơn, thế mà con số vẫn rất thấp”.
Có thể lý giải điều này một phần là do ở những nơi nghèo nhất thế giới con người không tiếp cận được nhà vệ sinh hay xà phòng. Báo cáo tổ chức Y tế thế giới (WHO) và quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF) xác nhận ở những nước kém phát triển, chỉ 27% dân số tiếp cận được những phương tiện cơ bản này, và 47% dân số không có nước lẫn xà phòng.
Trong hoàn cảnh như thế, rửa tay sạch là điều quá xa xỉ. Nhưng cũng cần biết, ngay cả ở những nước thu nhập cao, nơi nước và xà phòng thừa mứa, cũng chỉ khoảng 50% người rửa tay sau khi bước ra khỏi nhà vệ sinh.
Đây là khảo sát cách đây vài năm, không biết mới nhất thời Covid-19 những con số thống kê có cải thiện hay không, cho dù các nhà khoa học phát hiện rằng, văn hoá rửa tay là chỉ số “rất tốt” để dự báo mức độ lây lan bệnh của một quốc gia.
Virus corona lây cho con người thông qua những giọt bắn lơ lửng trong không khí, nhưng nó cũng xâm nhập vào cơ thể sau khi con người chạm tay vào các đồ vật nhiễm mầm bệnh, rồi sau đó đưa tay lên mặt. Như thế, rửa tay là giải pháp cắt đứt con đường lây lan bệnh này. Nhưng đâu phải thời Covid-19 y học mới nói đến giá trị của rửa tay. Một nghiên cứu cho thấy rửa tay thường xuyên giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp từ 6 – 44%, chưa kể còn giảm nguy cơ mắc các bệnh đường tiêu hoá và ngộ độc thực phẩm.
Liệu những bằng chứng khoa học thuyết phục này đủ khiến người ta thực hành rửa tay thường xuyên? Chuyện đời không đơn giản. Nếu thế thì hàng năm chẳng cần đến ngày Rửa tay thế giới (15/10), hay mới đây WHO chọn ngày 5/5 là Ngày vệ sinh tay thế giới, để nâng cao nhận thức con người về thói quen rửa tay.
Theo Aunger, vấn đề ở đây là lối suy nghĩ lạc quan ảo tưởng (delusional optimism) có ở nhiều người. Ông nói: “Bạn không rửa tay, vì cho rằng nếu bỏ qua hàng chục lần thì mình cũng chẳng thể mắc bệnh. Và kể cả khi mắc bệnh, nó cũng xảy ra nhiều ngày sau đó đến nỗi bạn không nhớ được mình từng không rửa tay. Đối với Covid-19, bệnh phát ra 5 – 6 ngày sau khi nhiễm virus, vì thế người ta khó đổ lỗi cho việc không rửa tay”.
Một cách suy nghĩ khác là “lạc quan thiên lệch” (optimism bias) khi người ta cho rằng những điều tệ hại thường xảy ra cho người khác hơn là cho mình. Cây bút Zaria Gorvett viết trên BBC: “Suy nghĩ kiểu này khiến người ta tính toán sai về xác suất của những sự kiện không vui vẻ, từ mắc ung thư cho đến ly dị”.
Nhưng khía cạnh tâm lý trong rửa tay còn phụ thuộc vào văn hoá quốc gia. Một nghiên cứu của Pháp trên 64.000 người ở 63 nước trên thế giới, để trả lời câu hỏi “bạn có đồng ý với chuyện rửa tay bằng xà phòng sau khi đi vệ sinh là điều cần làm một cách tự động hay không?”, cho thấy một nửa số người trả lời đồng ý là từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và Hà Lan, trong khi tỷ lệ cao nhất (97%) thuộc về người dân Saudi Arabia.
Tỷ lệ rửa tay cũng khác nhau ở giới tính. Một nghiên cứu của Aunger, phát hiện nữ giới rửa tay thường xuyên hơn nam giới sau khi đi vệ sinh ở các trạm dừng chân tại Anh quốc. Xu hướng này cũng thể hiện trong dịch Covid-19, khi 65% nữ và 52% nam cho biết họ rửa tay thường xuyên.
Aunger giải thích khác biệt này là do các chuẩn mực xã hội. Theo ông, đó là những hệ thống tâm lý phức tạp phụ thuộc vào việc nhìn người khác làm gì, nghĩ gì về người khác trông mong bạn làm và trải nghiệm áp lực bắt chước người khác làm. Ông nói: “Nhìn thấy người khác rửa tay trong nhà vệ sinh, chúng ta dễ dàng làm theo. Nhưng nếu không ai rửa tay chúng ta sẽ gặp áp lực không làm theo”.
Cách đây chục năm, khảo sát thực hiện tại một bệnh viên nhi khoa hàng đầu ở TP.HCM, từng khiến người dân hoang mang khi cho thấy bác sĩ và sinh viên y khoa thực hành rửa tay ít hơn điều dưỡng và y công, hộ lý. Vì sao như thế? Một bác sĩ ngoại khoa ở viện Tim TP.HCM giải thích: “Đó chẳng qua do thói quen, vì điều dưỡng và hộ lý làm việc trực tiếp với bệnh nhân nhiều hơn bác sĩ, nên việc rửa tay của họ đã trở thành hành vi phổ biến”.
Vậy liệu sau dịch Covid-19 lần này rửa tay có thể trở thành hành vi phổ biến trong cộng đồng hay không? Rất khó ngay cả khi điệu múa rửa tay “Ghen Cô Vy” nổi đình nổi đám khi đi kèm với vô số chiến dịch nâng cao nhận thức mọi người về phòng ngừa virus corona bằng rửa tay. Con người vốn “mau quên”, dù trước đó họ từng đổ xô săn lùng nước rửa tay, thậm chí còn trả giá đắt gấp chục lần cho một chai gel rửa tay thông thường. Khi nguy cơ Covid-19 qua đi, con người cũng không còn nhớ, vì trước mắt họ là những nguy cơ mới phải đối đầu.
Dương Cầm (theo TGHN)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này