22:02 - 01/10/2018

Nobel y học 2018: vinh danh nghiên cứu đột phá điều trị ung thư

Giải thưởng Nobel y học 2018 đã trao cho hai nhà khoa học, James Allison (Mỹ) và Tasuku Honjo (Nhật Bản), vì những khám phá trong điều trị ung thư bằng cách ức chế điều hòa miễn dịch âm tính, mang lại hy vọng sống cho nhiều bệnh nhân ung thư.

Những nghiên cứu của James Allison và Tasuku Honjo được xem là đột phá trong điều trị ung thư.

James Allison, 70 tuổi, hiện là trưởng khoa miễn dịch học Trung tâm ung thư MD Anderson (Hoa Kỳ), đã nghiên cứu một protein trên tế bào T gọi là CTLA-4, hoạt động như chiếc thắng trên hệ miễn dịch.

Thật ra một số nhà khoa học khác cũng từng sử dụng CTLA-4 như một giải pháp điều trị những bệnh tự miễn. Tuy nhiên Allison, thoạt đầu chỉ là tò mò về tế bào miễn dịch, lại có một ý tưởng kỳ quặc: Tại sao không thể khai thác CTLA-4 như một vũ khí chống ung thư.

Bằng cách nhả thắng ngang qua một kháng thể gắn vào và bất hoạt CTLA-4, vào những năm 1990 ông cho rằng người ta có thể khởi động các tế bào miễn dịch để tiêu diệt khối u. Khi thực nghiệm trên chuột vào dịp lễ Giáng sinh 1994, Allison thấy rằng khi chuột bị ung thư được điều trị bằng kháng thể ức chế CTLA-4 chúng sẽ được chữa lành.

Bất chấp sự quan tâm nhỏ nhoi ban đầu của các hãng dược phẩm, kháng thể này được gọi tên là ipilimumab vào năm 2011 được Cơ quan quản lý thực phẩm và thuốc men (FDA) Hoa Kỳ chấp thuận để điều trị bệnh ung thư hắc tố di căn. Đây được xem là một loại thuốc đột phá vì đã chuyển một bệnh ung thư nguy hiểm có thể giết chết một người trong vài tháng thành một căn bệnh có thể chữa lành.

Trả lời báo chí sau khi hay tin nhận giải Nobel, Allison nói ông “vinh hạnh và khiêm tốn”. Ông cho rằng đối với nhiều nhà khoa học, một động lực dẫn dắt chỉ “đơn giản là thúc đẩy biên giới của kiến thức. Tôi không dự định nghiên cứu ung thư, mà chỉ để hiểu sinh học của tế bào T, những tế bào này đã di chuyển trong cơ thể chúng ta và hoạt động để bảo vệ chúng ta”.

Về phần Tasuku Honjo, 76 tuổi, giáo sư danh dự Viện đại học Kyoto (Nhật Bản), vào năm 1992 từng khám phá một protein trên tế bào miễn dịch gọi là PD-1. Nó cũng hoạt động như một chiếc thắng của tế bào T, nhưng thông qua một cơ chế miễn dịch khác với CTLA-4.

Những loại thuốc chống PD-1 đầu tiên tiên là pembrolizumab (Keytruda của hãng Merck) và nivolumab (Opdivo của hãng Bristol-Myers Sqibb), cả hai được chấp thuận cho sử dụng vào năm 2014 để điều trị u hắc tố: Chúng ngăn chặn protein PD-1 trên bề mặt tế bào miễn dịch T, kết quả là những tế bào này tấn công, và đôi khi loại bỏ khối u.

Điều trị bằng thuốc “ức chế điểm kiểm soát” kháng PD-1 cho thấy còn hiệu quả hơn điều trị bằng kháng CTLA-4, mang lại hy vọng cho những bệnh nhân bị ung thư phổi, ung thư thận, ung thư hạch bạch huyết, ung thư hắc tố và những bệnh khác. Trong những nghiên cứu hiện tại, người ta đang tính chuyện kết hợp điều trị nhắm vào CTLA-4 và PD-1 vì cho rằng như thế sẽ hiệu quả hơn.

Ủy ban Nobel nhận định những nghiên cứu của James Allison và Tasuku Honjo có tính phát triển quan trọng vì trình bày “một sự chuyển đổi mô hình trong cuộc chiến chống lại ung thư”, bởi từ đây điều trị không nhắm vào tế bào ung thư mà là chỉnh sửa hệ miễn dịch.

Jeremy Berg, biên tập viên chính của tạp chí Science, nhận định: “Sức mạnh của cách tiếp cận này là cho phép hệ miễn dịch của bệnh nhân được cởi bỏ để tấn công tế bào ung thư trên cơ sở điều hòa kiểm soát ngang qua việc sử dụng thuốc, các kháng thể đặc hiệu, nhắm vào những phân tử điều hòa trên bề mặt tế bào miễn dịch”.

Thực tế hiện tại có 5 miễn dịch liệu pháp điều trị ung thư có mặt trên thị trường để điều trị ung thu phổi, thận và đại trực tràng. Mới nhất là thuốc Regeneron mới được phép sử dụng tuần qua.

James Allison và Tasuku Honjo sẽ chia sẻ giải thưởng trị giá hơn 1 triệu USD.

Bình Yên
(theo MTG/theo UPI/StatNews)