09:51 - 12/12/2019
Tái sinh là tuần hoàn hay tuyến tính?
Một nông dân lui cui đo, cưa các khúc tầm vông để dùng dây thép nẹp vào chân mấy cái ghế nhựa cũ trong nhà.
Những chiếc ghế nhựa sau một thời gian xài, thường bị ẹo chân ngay phần tiếp giáp với chỗ ngồi. Ông đang tham gia vào nền kinh tế tuần hoàn mà ông không biết…
Khái niệm kinh tế tuần hoàn thường hay bị nhầm lẫn với một số quy trình tái sinh (recycling) tiên tiến, nhằm giữ cho hệ thống công nghiệp của chúng ta không bị trì trệ và duy trì một mô hình tiêu thụ đang tăng trưởng. Trong lúc chúng ta cần tiếp tục tái sinh trong một giai đoạn dài nữa, việc nhấn mạnh đến những đổi mới sáng tạo tuần hoàn thực sự – nghĩa là đưa chúng ta ra khỏi mô hình lấy rác thải làm gốc – nên là mục tiêu duy nhất.
Tái sinh là tuyến tính
Trong một nền kinh tế tuyến tính, chúng ta không tính đến những hiệu ứng phụ phát sinh bởi một sản phẩm, một khi nó được bán cho người dùng đầu cuối. Mục tiêu là bán số lượng tối đa với chi phí tối thiểu. Áp lực giảm chi phí liên tục dẫn đến việc tạo ra nhiều hiệu ứng phụ như thế – các nhà kinh tế gọi là ngoại ứng. Tốc độ sản xuất và hiệu quả của một công ty càng cao, công ty ấy càng thành công trong việc bán hàng của họ trong một môi trường cạnh tranh khốc liệt. Mô hình đó chạy tốt trong thế kỷ 20, khi tài nguyên dồi dào và giá nguyên liệu giảm. Rác thải, một ngoại ứng kinh tế, không phải là trách nhiệm của nhà sản xuất. Quản lý các chu kỳ rác thải bằng cách tống khứ chúng khuất mắt chúng ta, hoặc tốt nhất là tái sinh chúng – nhưng chỉ là khi nào chúng có hiệu quả về chi phí – được đặt dưới sự kiểm soát của các định chế quốc gia.
Những nhà sản xuất có tầm nhìn, vốn am hiểu những thách thức đang đến làm cho nền kinh tế giật lùi, nhận ra cái tốt hơn: một sản phẩm được quay về để sửa chữa sẽ ít tốn kém trong khâu sửa và bán lại, hơn là chế tạo từ số không.
Trong mô hình của chúng ta hiện nay, chúng ta khai thác tài nguyên, chuyển đổi chúng thành sản phẩm, và tiêu thụ hoặc xài chúng trước khi bỏ chúng đi. Tái sinh chỉ bắt đầu ở giai đoạn vất đi: đó là một quá trình không được làm để bảo quản hoặc tăng giá trị, cũng như không nâng cao vật liệu. Chúng ta cần hiểu rằng tái sinh không phải là một chiến lược hiệu quả trong việc xử lý khối lượng tài nguyên chưa dùng trong một mô hình tăng trưởng. Chúng ta sẽ tự nhận ra trong một sự đeo đuổi bất tận việc phát sinh liên tục rác thải, thay vì nhận thức việc tránh né (giảm bớt) rác thải như là con đường đổi mới sáng tạo có lợi trên nhiều cấp độ.
Tuy nhiên nghĩ đến tái sinh lại khoẻ re. Điều đó tránh được biến đổi mô hình sản xuất dựa trên khối lượng. Nhưng trong một thế giới mà chúng ta phải chuyển các mô hình tiêu thụ của chúng ta và sử dụng ít năng lượng hơn, tái sinh không còn là toàn bộ câu trả lời.
Một trong những điển hình đáng sợ nhất của việc lấy tái sinh làm chủ lực là một phần trong Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn của EU với mục tiêu tăng tỷ lệ tái sinh toàn bộ rác đóng gói lên đến 70% vào năm 2030 và 65% toàn bộ rác đô thị vào năm 2035. Trong một nền kinh tế tuần hoàn được kiến tạo đúng, đáng ra nên tránh tập trung vào công đoạn tái sinh bằng mọi giá.
Bớt tái sinh để tuần hoàn hơn
Vì chúng ta không thể ngưng khối lượng rác thải trong một đêm, đầu tư vào ngành tái sinh là cần thiết. Nhưng đầu tư có ý nghĩa thực sự trong việc phát triển một nền kinh tế tuần hoàn diễn ra bên ngoài không gian tái sinh. Hơn nữa, chúng ta càng tái sinh và càng đầu tư các nhà máy tái sinh, chúng ta càng giậm chân trong ‘tuyến tính’. Chúng ta sai lầm tin rằng, đó là con đường tốt nhất để giải quyết các vấn đề của mình – nhưng nằm lại trong nền kinh tế dựa vào tái sinh, chúng ra sẽ bị muộn việc chuyển đổi sang một nền kinh tế tuần hoàn.
Trong một nền kinh tế tuần hoàn, tài nguyên không kết thúc như là rác tái sinh, vì sản phẩm được làm ra kéo dài nhiều vòng đời. Tuổi thọ của sản phẩm được mở rộng qua các vòng duy trì, sửa chữa, tái phân bổ, nâng cấp và/hoặc tái chế, do đó chúng không bao giờ kết thúc trong vòng giá trị thấp, cần nhiều năng lượng: tái sinh.
Chúng ta đang sống trong một thế giới hết sức cần những đổi mới đột phá. Những vòng gần kề sắp tới là vòng mà khách hàng sống tránh xả rác thải, là một vòng ngắn và dài hạn hai bên cùng thắng đối với bất kỳ nhà tái chế hàng đầu nào. Ngắn hạn, vì chúng ta tiếp xúc trực tiếp với khách hàng của chúng ta, và nhận lại một sản phẩm cần duy tu, là một cơ hội để hiểu tốt hơn nhu cầu của họ với các dịch vụ bổ sung. Dài hạn, vì bạn sẽ hạ thấp hơn mức độ rủi ro tài chính trong tương lại. Bất kỳ vòng phản hồi nào tồn tại trước vòng tái sinh đầu là một cơ hội để nắm lại việc kiểm kho tài nguyên của bạn – nắm quyền kiểm soát không luỵ thị trường nguyên liệu thô vốn có thể biến động cao. Các tương tác tăng lên với khách hàng của bạn, cả về thương mại lẫn tài chính, và một sự thấu hiểu sâu nhu cầu của họ sẽ gia tăng lòng trung thành của khách hàng và gia tăng sự hồi phục tổng thể của doanh nghiệp.
Chiến lược tái dụng, tái phân bổ và/hoặc tái chế là những tiếp cận được ưa thích trong một nền kinh tế tuần hoàn, vì những chiến lược ấy dựa trên độ bền của các bộ phận. Chăm sóc và bảo quản giá trị của các bộ phận sản phẩm làm tăng sự hồi phục của công ty về kinh tế, trong khi làm giảm rủi ro của thị trường bên ngoài. Cho dù bạn đang hành động trong một nền kinh tế tiên tiến hoặc phát triển, các chiến lược đó có ý nghĩa rõ ràng: về lâu về dài chúng sẽ ít tốn phí hơn, vì sửa chữa một sản phẩm cho tuổi thọ kéo dài luôn luôn rẻ hơn sản xuất nó từ số không.
Tuyên bố Bangkok về việc chiến đấu chống lại các vụn nhựa biển ở khu vực ASEAN đã được các nhà lãnh đạo ASEAN thông qua vào tháng 8/2019. Năm quốc gia Đông Nam Á là Indonesia, Philippines, Việt Nam, Thái Lan và Malaysia tạo ra 8,9 triệu tấn chất thải nhựa bị quản lý sai lầm mỗi năm. Indonesia, ví dụ, đóng góp 3,22 triệu tấn một năm, với một nửa trôi ra biển. Lượng chất thải khổng lồ trong các đại dương đang chứng tỏ gây tử vong cho các sinh vật cả lớn và nhỏ: rùa biển, cá heo, thậm chí cả cá voi. Chim và động vật trên cạn cũng đang nhầm lẫn chất thải tổng hợp với thực phẩm, thường chết chậm, dẫn đến tử vong đau đớn.
Trần Bích (theo TGHN/WEF)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này