08:55 - 28/05/2019
Sống lại lúa mùa nổi!
Doanh nghiệp xã hội (DNXH) Mekong Organics tự nguyện tham gia cuộc hồi sinh lúa mùa nổi. Khi gầy dựng lại, lúa mùa nổi huyền thoại sẽ chuyển đi một thông điệp mới, không chỉ trong nước!
Cho một xã hội khoẻ và thích ứng
Dự án nghiên cứu, khôi phục các giá trị lúa mùa nổi để bảo vệ môi sinh nhận được tài trợ từ một quỹ nghiên cứu môi trường. Các chuyên gia nghiên cứu thuộc trường đại học Quốc gia Úc, đại học An Giang (Việt Nam), đại học Nông nghiệp hoàng gia Campuchia, đại học Yangon Myanmar, đã gửi đi thông điệp: “Phát triển hệ sinh thái lúa mùa nổi cho một xã hội khoẻ và thích ứng với biến đổi khí hậu vùng Mekong và Myanmar”.
Lúa mùa nổi có cơ hội được tăng cường đầu tư nghiên cứu khoa học, chọn giống có chỉ số đường huyết thấp (Glycemic Index – GI), chất anthocyanin và chất vitamin đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng và sức khoẻ… Lúa mùa nổi có thể chứng nhận sinh thái hữu cơ là do không cần phải sử dụng hoá chất nông nghiệp, do đó chi phí đầu vào thấp. Tuy số lượng ít, nhưng giá trị cao, do thị trường nội địa và quốc tế đều cần thực phẩm sạch; có thể biến vùng lúa mùa nổi thành tour du lịch kỳ thú…
Hệ sinh thái lúa mùa nổi sống lại, không chỉ cải thiện nguồn cung cấp thực phẩm giàu dinh dưỡng cho nhiều người, giảm nghèo, mà chắc chắn sẽ đóng góp vào tăng trưởng kinh tế địa phương.
An ninh dinh dưỡng không phải là khẩu hiệu, mà là hành động thiết thực, đó là cơ hội tốt chưa từng có khi các nhà khoa học cùng lên tiếng. Hồi tháng 1.2019, một dự án nghiên cứu về các châu thổ đồng bằng Á châu có tên “Living Delta Hub”, gồm: đồng bằng sông Cửu Long, đồng bằng sông Hồng, lưu vực sông Ganges-Brahmaputra-Meghna (Bangladesh và Ấn Độ), đã bắt đầu thực hiện từ tháng 4/2019 – 3/2023.
Quỹ Nghiên cứu thử thách toàn cầu, Vương quốc Anh (GCRF) đã công bố kinh phí 16 triệu bảng Anh và danh sách tài trợ cho 12 dự án toàn cầu, ngày 22/1/2019. Ít nhất 50 nhà khoa học đến từ hơn 30 viện, đại học từ Anh quốc, Đức, Ấn Độ, Bangladesh, Thái Lan và Việt Nam, cùng làm việc trong khuôn khổ dự án này.
TS Andy Large, chủ nhiệm dự án, thuộc đại học Newcastle, Anh quốc, cho biết tại hội thảo khởi động dự án diễn ra tại Hà Nội, từ ngày 24/2 – 1/3/2019: dự án tập trung giải quyết 5/8 mục tiêu thiên niên kỷ (MDG), bao gồm: Xoá nghèo; Không đói; Sức khoẻ tốt; Nước sạch và vệ sinh môi trường; Tăng trưởng kinh tế.
Việt Nam có bảy viện trường tham gia với tư cách là đồng chủ nhiệm và cùng tham gia sáu hợp phần thuộc lĩnh vực di sản văn hoá, sinh kế, sự sống của đồng bằng trong quá khứ, hiện tại và xu hướng tương lai; mô tả hệ thống sinh thái xã hội đồng bằng và đánh giá rủi ro về biến đổi khí hậu, an ninh lương thực và an toàn thực phẩm và nâng cao khả năng phát triển bền vững.
Tháng 7/2019, các chuyên gia sẽ họp tại vùng đồng bằng sông Cửu Long triển khai các hoạt động nghiên cứu bước đầu cho tiến trình nghiên cứu, và tập hợp ý kiến và chia sẻ kết quả nghiên cứu cho cộng đồng.
Sáu nhà khoa học thuộc trường đại học Cần Thơ và đại học An Giang tham dự các hợp phần nghiên cứu với kinh phí 2 triệu bảng Anh, nhằm thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững, an toàn thực phẩm và an ninh dinh dưỡng.
Bên cạnh nội dung thay đổi kinh tế xã hội, môi trường và sinh kế cộng đồng, việc nghiên cứu hệ thống thực phẩm (food system) là nội dung quan trọng trong phát triển mô hình lúa sinh thái hữu cơ, trong đó có lúa mùa nổi và vùng tôm – lúa tại An Giang và Sóc Trăng.
Thách thức nghị lực
Tại Australia, nhóm Mekong Organics đã nhận được chứng nhận đăng ký thành lập doanh nghiệp xã hội (DNXH), cùng lúc với việc đăng ký hoạt động DNXH tại An Giang, để tìm thêm nguồn tài trợ quốc tế cho việc khôi phục lúa mùa nổi huyền thoại. Một khi đã có chính sách hỗ trợ phát triển lúa mùa nổi hữu cơ/sinh thái, có chứng nhận; khi chính sách tăng cường đầu tư dịch vụ hỗ trợ, chế biến các sản phẩm dinh dưỡng từ gạo lúa mùa nổi để phục vụ cộng đồng, hy vọng lúa mùa nổi sẽ hồi sinh.
Cái khó của DNXH muốn khôi phục lúa mùa nổi là thâm canh, sản xuất nhiều vụ lúa cao sản ngắn ngày vẫn chưa có gì thay đổi. Việc xây dựng đê bao ngăn lũ làm hạn chế khả năng thích nghi của lúa mùa nổi vẫn như cũ, dù năng suất cao, nhưng mức lãi của nông dân không có gì bền vững. Các chính sách hiện tại tập trung sản xuất lúa cao sản ngắn ngày hơn là đầu tư vào việc phục hồi hệ sinh thái lúa mùa nổi, sẽ làm giảm khả năng tiếp cận thực phẩm có dinh dưỡng và giá trị cao.
Trước đây, trung tâm Nghiên cứu và phát triển nông thôn (đại học An Giang) thực hiện dự án bảo tồn và phát triển hệ sinh thái cây lúa mùa nổi dựa trên cộng đồng (2013 – 2015), diện tích lúa mùa nổi được bảo tồn từ 120 lên 160ha, tập trung ở huyện Tri Tôn, Chợ Mới của An Giang và huyện Thanh Bình của Đồng Tháp.
Ý muốn khôi phục hệ sinh thái lúa mùa nổi ở An Phú và Thoại Sơn của An Giang, Tam Nông và Hồng Ngự của Đồng Tháp, vẫn được thử nghiệm, nhưng người dân luôn đứng “giữa hai làn nước”: Phát triển ba vụ lúa cao sản trong vùng đê bao khép kín hay khai thác địa hình để sản xuất lúa mùa nổi?
Nước lên đến đâu lúa vượt đến đó
Đặc điểm của lúa mùa ở ĐBSCL là nước lũ lên đến đâu thì cây lúa vượt nước đến đó. Tuy có năng suất thấp (dưới 2,5 tấn/ha), nhưng người dân có thể khai thác cá đồng phục vụ bữa ăn hàng ngày và bán số lượng thuỷ sản mùa nước nổi để có thêm thu nhập.
Ngày xưa, toàn vùng ngập lũ ĐBSCL có khoảng 500.000ha lúa nổi (trước 1975). Lúa chín theo quang kỳ, nông dân thu hoạch lúa vào khoảng tháng 12 âm lịch rồi chuẩn bị ăn tết. Tháng giêng trồng đậu – lấp vụ với đậu xanh, đậu nành và dưa hấu, v.v. Từ đó, hệ sinh thái gắn với lúa mùa nổi được xem là rất thân thiện với thiên nhiên lúc bấy giờ. An Giang từng có đến 250.000ha, chiếm 50% diện tích lúa mùa nổi của cả vùng ĐBSCL, nhưng diện tích giảm dần từ cuối thập niên 80 thế kỷ trước, theo GS.TS Võ Tòng Xuân.
Lúa mùa nổi tạo điều kiện sinh cư thuận lợi cho cá và các động – thực vật sinh sôi và phát triển trong mùa nước nổi, và tạo nền rơm rạ để trồng cây rau màu trong mùa khô. Chất phù sa trong mùa nước nổi kết hợp với trồng cây họ đậu trong mùa khô, sẽ giúp đất màu mỡ, đó là cách cứu mẹ đất trong cơn đói phù sa. Không thể chần chờ được nữa.
bài và ảnh TS Nguyễn Văn Kiền (gởi về từ Australia)
Theo TGHN
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này