14:44 - 08/12/2019
Bảo hộ giống cây trồng còn lắm gian truân
Ở Nhật, lai tạo ra giống mới được xem là phát minh mới, được bảo hộ chặt chẽ. Còn tại Việt Nam, ăn cắp bản quyền xảy ra thường xuyên vì chưa có cơ chế bảo vệ quyết liệt.
ST25 là giống lúa mới, theo ông Hồ Quang Cua, tác giả loại gạo vừa được công nhận ngon nhất thế giới, đến nay ông chưa bán ra ngoài. Nhưng hiện nay thị trường vẫn tràn ngập gạo và giống ST25, tình trạng này giống như đã từng xảy ra với ST24 sau khi nó đạt top 3 Gạo ngon thế giới tại Macau năm 2017.
Tự vẽ bùa đeo
Sau khi đạt top 3 Gạo ngon thế giới tại Macau, phải mất hơn hai năm, đến tháng 3/2019 bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn (NN&PTNT) mới xét đặc cách công nhận ST24 vào bộ giống lúa quốc gia và cho phép sản xuất trên diện rộng. Lần này, số phận ST25 cũng vậy. Trong thời gian chờ được Nhà nước công nhận, cấp bảo hộ, ông Cua nói rất lo lắng tình trạng ăn cắp bản quyền giống, việc này không chỉ gây tổn thất kinh tế cho doanh nghiệp giữ bản quyền theo cam kết, mà tổ chức, cá nhân nghiên cứu thiếu động lực nghiên cứu, phát triển giống mới; nông dân giảm thu nhập do năng suất bấp bênh, chi phí đầu tư cao, đồng ruộng dễ phát sinh dịch hại; chất lượng gạo hàng hoá không ổn định, xây dựng thương hiệu gạo trong từng doanh nghiệp đã khó, nói chi tới xây dựng thương hiệu gạo quốc gia; giá trị đích thực của người trồng lúa và hình ảnh quốc gia trên trường quốc tế bị méo mó.
“Năm 2012, gạo ST20 của anh Cua xuất sang Malaysia giá 925 USD/tấn, thương hiệu độc quyền tại đây suốt bảy năm liền. Vậy mà sau đó một số doanh nghiệp khác chào hàng chỉ hơn 600 USD/tấn. Tương tự, năm 2015 gạo ST21 xuất sang Trung Quốc giá trên 700 USD/tấn, các doanh nghiệp khác lại chào bán dưới 500 USD/tấn”, ông Phạm Thái Bình, CEO công ty CP nông nghiệp công nghệ cao Trung An (Cần Thơ), nói về nạn ăn theo gạo dòng ST của ông Cua.
Ông Tomochika Motomura (Tom), chuyên gia hiệp hội Quốc tế về bảo hộ giống cây trồng khu vực châu Á (UPOV – International Union for the Protection of New Varieties of Plants), cũng đánh giá tình trạng ăn cắp bản quyền xảy ra thường xuyên ở Việt Nam do chưa có một cơ chế thật sự quyết liệt”. Ông so sánh: “Ở Nhật, việc lai tạo ra một giống mới được xem như sáng chế mới, ví dụ như giống lúa Tsuyahime ở Yamagata.”
Tương tự, Hàn Quốc cũng vậy, trước năm 2002, những người trồng hoa hồng ở Hàn Quốc lo việc trả tiền bản quyền cho các nhà lai tạo châu Âu cho các giống lai châu Âu, sẽ khiến họ khó có lời. Tuy nhiên, sau khi gia nhập UPOV vào năm 2002, nhờ sự miễn trừ của các nhà lai tạo, các nhà lai tạo giống của quốc gia này đã sử dụng các giống châu Âu để phát triển các giống mới của riêng họ. Năm 2014, hoa hồng giống Hàn Quốc chiếm khoảng 20% toàn thị trường hoa hồng, các nhà trồng trọt Hàn Quốc đã trả tiền bản quyền cho các nhà lai tạo EU 1 triệu cây. Sau đó họ đã bán được khoảng 3 triệu cây hoa hồng thuộc giống riêng của mình.
Bảo vệ quyền tác giả giống
Việt Nam đã phát triển vượt bậc trong việc lai tạo giống để tăng năng suất cây trồng, tạo ra giống có chất lượng cao. Nhờ đó, không chỉ tăng năng suất lúa lên 1,7%, bắp 2,1% và khoai lang là 3,1%; mà còn tạo ra vị thế giống lúa được vinh danh gạo ngon nhất thế giới. Tuy nhiên, vấn đề xây dựng thương hiệu, tiếp cận phân khúc và tăng độ che phủ của những loại giống được công nhận, vẫn là chặng đường dài phía trước.
“Công tác bảo hộ giống cây trồng của Việt Nam còn nhiều bất cập như bộ sưu tập mẫu chuẩn về giống còn thiếu; chưa có hệ thống quản lý số liệu; cơ sở hạ tầng kém, thiếu nguồn cán bộ được đào tạo, có đủ kinh nghiệm; thực thi quyền tác giả còn hạn chế…”, ông Tom nhận xét.
Việt Nam tham gia UPOV từ 24/12/2006, áp dụng với tất cả các giống cây trồng mới. Hệ thống này là một công cụ mạnh, nhưng phải kết hợp với các công cụ khác mới phát huy hiệu quả, theo ông Atsuhiro Meno, bộ Nông lâm ngư nghiệp Nhật Bản.
Trước vấn nạn ăn cắp bản quyền, làm lúa giống giả…, ông Phan Văn Liêm, giám đốc trung tâm Giống nông nghiệp tỉnh Bạc Liêu, đề nghị: 1/ Khi cục Trồng trọt (bộ NN&PTNT) xây dựng khung pháp lý; thì đề nghị luôn thời gian công nhận giống, vì lâu nay ai cũng than thủ tục, thời gian quá nhiêu khê; 2/ Tăng cường tập huấn, truyền thông về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các giống cây đầu dòng, đặc biệt là cây ăn trái; 3/ Tăng mức phạt, thậm chí đóng cửa doanh nghiệp, cơ sở vi phạm bản quyền, giả mạo.
Việt Nam có khoảng 800 sản phẩm nông lâm thuỷ sản (khoảng 50 chỉ dẫn địa lý và 140 nhãn hiệu chứng nhận, nhãn hiệu tập thể được bảo hộ). Đối với bảo hộ giống cây trồng, giai đoạn từ năm 2004 – 2006, văn phòng Bảo hộ giống cây trồng chỉ nhận được 7 – 9 đơn/năm. Những năm gần đây, số đơn đăng ký đã tăng mạnh, đạt 266 đơn trong năm 2017 và 242 đơn trong năm 2018. Tổng số bằng bảo hộ đã cấp năm 2018 là 611 bằng, theo ông Nguyễn Thanh Minh, văn phòng Bảo hộ giống cây trồng, cục Trồng trọt.
bài và ảnh Hoàng-Đức-Bích (theo TGHN)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này