
21:47 - 17/12/2024
Viễn cảnh phát triển của ĐBSCL trước những thách thức chưa từng có và vai trò TP.HCM
ĐBSCL – trung tâm nông nghiệp và an ninh lương thực quốc gia – đang đối mặt với những thách thức chưa từng có như biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và nguồn tài nguyên suy giảm.
Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để vùng đất trù phú này chuyển mình, từ một “vựa lúa” truyền thống thành trung tâm nông nghiệp công nghệ cao và kinh tế xanh bền vững. Với sự hỗ trợ chiến lược từ TP.HCM – trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước và là cầu nối ra thị trường quốc tế – ĐBSCL có thể vượt qua thách thức để phát triển mạnh mẽ hơn.
Về vai trò chiến lược của ĐBSCL
ĐBSCL là vùng đồng bằng lớn nhất Việt Nam, không chỉ đóng vai trò trung tâm sản xuất nông nghiệp quốc gia mà còn là yếu tố quyết định trong việc đảm bảo an ninh lương thực và tăng trưởng kinh tế bền vững. Với diện tích hơn 4 triệu ha và dân số gần 20 triệu người (chiếm 17% dân số cả nước), ĐBSCL đóng góp:
Lúa gạo: 54% sản lượng lúa gạo cả nước và 90% lượng gạo xuất khẩu, giúp Việt Nam đứng vững trong top các nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới.
Thủy sản: 65% sản lượng thủy sản nuôi trồng với các sản phẩm chủ lực như cá tra và tôm, đóng góp lớn vào xuất khẩu.
Trái cây: 70% sản lượng trái cây cả nước, nổi bật với các loại trái cây nhiệt đới được xuất khẩu sang thị trường quốc tế.
Tuy nhiên, dưới tác động của biến đổi khí hậu, nguồn tài nguyên suy giảm, hạ tầng yếu kém và sự liên kết vùng chưa hiệu quả, ĐBSCL đang đối mặt với nguy cơ suy thoái. Để phát huy tiềm năng và vai trò chiến lược của vùng, cần có các chính sách phát triển bền vững và sự phối hợp chặt chẽ từ trung ương, địa phương và quốc tế.
Thách thức lớn đối với ĐBSCL
Thách thức lớn nhất là tình hình biến đổi khí hậu.Trong khi đó, hạ tầng của đồng bằng (về giao thông và logistic) còn yếu kém và lực lượng lao động có năng suất thấp nhất so với cả nước và lao động trẻ có xu hướng rời bỏ đồng bằng ra đi.
Thách thức từ tình hình biến đổi khí hậu và tài nguyên nước bị suy giảm.
ĐBSCL là một trong ba đồng bằng trên thế giới chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất từ biến đổi khí hậu (theo báo cáo của World Bank). Các vấn đề nổi bật bao gồm:
Xâm nhập mặn: Hiện tại, hơn 70% diện tích đất nông nghiệp chịu ảnh hưởng của xâm nhập mặn. Dự báo đến năm 2050, 47% diện tích đất nông nghiệp có nguy cơ không thể canh tác nếu không có biện pháp ứng phó kịp thời.
Nguồn nước suy giảm: Việc xây dựng hơn 400 đập thủy điện ở thượng nguồn sông Mê Kông làm giảm lưu lượng nước đổ về, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp và sinh kế của người dân.
Sạt lở đất: Hơn 890 km bờ sông và bờ biển đang bị xói lở, làm mất hàng trăm ha đất mỗi năm, gây thiệt hại lớn về kinh tế và hạ tầng.
Tình hình hạ tầng
Giao thông yếu kém: Hệ thống giao thông nội vùng và kết nối liên vùng, đặc biệt là với TP.HCM, còn thiếu đồng bộ. Hiện chỉ có một số tuyến cao tốc như Trung Lương – Mỹ Thuận đang được triển khai, chưa đáp ứng nhu cầu vận chuyển hàng hóa.
Logistics lạc hậu: Thiếu cảng nước sâu và trung tâm logistics hiện đại làm tăng chi phí vận chuyển nông sản, giảm khả năng cạnh tranh của khu vực.
Tình hình lực lượng lao động và năng suất: Năng suất lao động tại ĐBSCL thấp hơn mức trung bình cả nước. Lực lượng lao động chưa được đào tạo bài bản, thiếu kỹ năng để thích ứng với sản xuất hiện đại và các yêu cầu của chuỗi giá trị toàn cầu.
Lao động trẻ và nhân lực có trình độ cao có xu hướng rời bỏ khu vực, gây ra tình trạng thiếu hụt lao động trầm trọng trong dài hạn.
Chính sách và vai trò của chính phủ trong phát triển ĐBSCL
ĐBSCL sẽ cải thiện và phục hồi sức phát triển với các chính sách quản lý và chăm lo của nhà nước
Chính sách quản lý tài nguyên và ứng phó biến đổi khí hậu
Quản lý nước: Đầu tư xây dựng hệ thống hồ chứa nước ngọt, đê bao chống ngập và hệ thống thủy lợi thông minh để giảm thiểu tác động của xâm nhập mặn và hạn hán.
Hợp tác quốc tế: Làm việc với các quốc gia trong lưu vực sông Mê Kông để đảm bảo việc sử dụng tài nguyên nước công bằng, hiệu quả và bền vững.
Đầu tư cơ sở hạ tầng và logistic
Hoàn thiện giao thông: Xây dựng và mở rộng các tuyến cao tốc nội vùng và liên kết với TP.HCM, như tuyến Mỹ Thuận – Cần Thơ, nhằm tăng cường kết nối và giảm chi phí vận chuyển.
Cảng nước sâu: Phát triển cảng nước sâu tại Trà Vinh hoặc Sóc Trăng để xuất khẩu nông sản trực tiếp ra thị trường quốc tế.
Logistics hiện đại: Thành lập các trung tâm logistics tích hợp, giúp bảo quản, chế biến và vận chuyển nông sản hiệu quả hơn.
Hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp
Tín dụng ưu đãi: Triển khai các gói hỗ trợ tài chính dành cho nông dân và doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ.
Đào tạo nguồn nhân lực: Thành lập các trung tâm đào tạo nông dân công nghiệp, cung cấp kỹ năng về canh tác hiện đại, chuyển đổi số và quản lý chuỗi giá trị.
Viễn cảnh phát triển bền vững cho ĐBSCL
Thử đưa ra các viễn cảnh tươi sáng cho đồng bằng, với những thay đổi không phải là không tưởng.
Chuyển đổi nông dân thành “nông dân công nghiệp”
Ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất để tăng năng suất, giảm chi phí lao động thủ công và bảo vệ môi trường.
Liên kết nông dân với doanh nghiệp để xây dựng các chuỗi giá trị bền vững và đảm bảo đầu ra cho sản phẩm.
Phát triển kinh tế tuần hoàn
Tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp như rơm rạ, vỏ tôm, cá để sản xuất phân bón hữu cơ, thức ăn chăn nuôi và nhiên liệu sinh học.
Thúc đẩy các mô hình nông nghiệp hữu cơ và thân thiện với môi trường, giảm thiểu phát thải carbon.
Hạ tầng và logistics hiện đại
Hoàn thành các tuyến giao thông trọng điểm, xây dựng cảng nước sâu và các trung tâm logistics tích hợp để nâng cao hiệu quả vận chuyển và tăng khả năng cạnh tranh của nông sản.
Vai trò của TP.HCM trong liên kết vùng
TP.HCM nối liền với đồng bằng. Cuộc sống của thành phố không thể thiếu đồng bằng, về mọi mặt. Mấy tháng của năm 2021, dịch Covid 19 hoành hành ở TP.HCM, người lao động từ đồng bằng đang sinh sống và làm việc ở thành phố dồn dập rời đi và rồi tình hình phong tỏa, “ngăn song cấm chợ” tưởng vĩnh viễn không xảy ra nữa bỗng trở lại, bộ mặt và đời sống của thành phố đã bộc lộ ra là… thành phố không thể tách rời đồng bằng ruột thịt, không thể một ngày không liên kết với vùng đồng bằng. Có thể tóm gọn mới liên kết bằng 3 lãnh vực hoạt động sau:
Thành phố là cầu nối sản phẩm của đồng bằng với thị trường cả nước, nhất là thế giới.thị trường: Là trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, TP.HCM đóng vai trò cầu nối đưa sản phẩm nông nghiệp của ĐBSCL ra thị trường quốc tế.
Thành phố là trung tâm R&D mà lực lượng trẻ từ đồng bằng vừa được đào tạo từ thành phố, vừa tham gia đóng góp vào hoạt động R&D thành phố rất hiệu quả. TP.HCM có thể hỗ trợ nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và phát triển mô hình sản xuất nông nghiệp hiện đại cho ĐBSCL.
Cần có một cơ chế phối hợp vùng: Thành lập cơ quan điều phối vùng để tăng cường liên kết giữa TP.HCM và các tỉnh ĐBSCL, đảm bảo các dự án phát triển được thực thi hiệu quả.
Kết luận
ĐBSCL đang đứng trước thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội để định hình tương lai bền vững. Với sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền trung ương, địa phương và cộng đồng quốc tế, ĐBSCL có thể chuyển mình từ một “vựa lúa” truyền thống thành trung tâm nông nghiệp công nghệ cao, kinh tế xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Vai trò của chính phủ trong hoạch định chính sách, sự liên kết hiệu quả với TP.HCM và sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế sẽ là chìa khóa để đưa ĐBSCL phát triển vượt bậc, trở thành hình mẫu cho sự phát triển bền vững ở khu vực Đông Nam Á.
Phạm Phú Ngọc Trai*
———-
(*) Nguồn: Kỷ yếu Mekong Connect 2024.
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này