09:01 - 06/03/2020
Hạn, mặn: Né hơn là đương đầu
Khi độ mặn 4‰ trên sông Vàm Cỏ Tây, sông Vàm Cỏ Đông, vùng ven biển Tây trên sông Cái Lớn, trên sông Hậu, không chỉ người trồng sầu riêng, măng cụt, chôm chôm và các loại cây chịu mặn kém, mà cả người trồng lúa, nuôi cá, tôm đều đứng trước những thách thức nan giải.
Phát rầu vì nguồn nước
Sáu tháng sau khi đưa vào sử dụng, hồ trữ nước ngọt lên tới cả triệu m3 Kênh Lấp ở Tân Xuân, Ba Tri, tỉnh Bến Tre bỗng bị nhiễm mặn. Người dân Tân Xuân phải mua nước ngọt giá mỗi m3 cao gấp mười lần.
Thật mỉa mai, năm ngoái thế giới kêu gọi “Nước cho tất cả – Không để ai bị bỏ lại phía sau”, có vẻ như Ngày nước thế giới (22/3) để ý vấn nạn sông Mekong, nhưng đã không làm gì. Lượng nước ngọt từ thượng nguồn đổ về hạ lưu đo được trong tháng 11 và tháng 12/2019 chỉ khoảng 3.499 – 4.344m3/giây (gần bằng lượng nước năm 2016), nay đã xuống thấp hơn thời gian hạn hán năm 2016. Tình trạng này dẫn đến nước mặn xâm nhập sâu khi nguồn nước ngọt suy yếu.
Khi độ mặn 3,5‰ tại Cái Cui, thuộc TP Cần Thơ, nhà vườn được tư vấn: phải cắt tỉa những cành khô, héo, cành chết, cành bị sâu bệnh, tỉa bỏ toàn bộ hoặc một phần hoa hoặc trái tuỳ theo tình trạng vườn cây bị nhiễm mặn; phải lấy nước ngọt tưới cây thường xuyên để rửa trôi lượng muối đã tích tụ trong đất giúp rễ cây sớm phục hồi; phải dùng chế phẩm sinh học để tưới vào đất kích thích cây ra rễ non, đồng thời dùng phân bón lá có nguồn gốc hữu cơ sinh học phun lên lá để cung cấp dinh dưỡng kịp thời cho bộ lá mới phát triển, và những biện pháp khác để tăng tính chống chịu của cây. Thế nhưng, là “cục nhưn” giữa đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), nguồn nước trên sông Hậu – địa phận Cần Thơ – bị nhiễm mặn 3,5‰, thì những nơi khác trong bán kính 100 cây số lấy đâu ra nước ngọt để rửa mặn cho cây phục hồi?
Đến giữa tháng 3/2020, dự kiến ranh mặn 4‰ sẽ xâm nhập sâu vào đất liền cả trăm cây số. Dự báo của cơ quan chức năng, vùng thượng ĐBSCL, gồm An Giang, Đồng Tháp, thượng nguồn Long An, Kiên Giang và TP Cần Thơ sẽ khó khăn hơn khi bơm tát ở các vị trí xa kênh trục. Theo quy luật, gió chướng đẩy nước mặn từ biển vào đất liền, lúc nước kém – nước mặn rút ra theo triều và nước ngọt từ thượng nguồn đổ về. Các chuyên gia thuỷ lợi khuyến cáo vùng giữa ĐBSCL (TP Cần Thơ, Tiền Giang, Long An, Kiên Giang, Hậu Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long) và vùng được kiểm soát mặn ở Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Bến Tre, nên tranh thủ con nước tích ngọt vào thời điểm nước giảm độ mặn để đề phòng mặn xâm nhập sâu hơn trong nửa đầu tháng 2. Tuy nhiên, theo chi cục Thuỷ lợi Sóc Trăng, năm nay nước ngọt không về, các cống ngoài sông Hậu đóng lại ngăn mặn, nên các con sông bên trong đều thiếu nước.
Sóc Trăng là nơi chịu ảnh hưởng hạn, mặn điển hình trong năm nay, địa phương buộc phải khoan thêm bốn giếng ngầm để duy trì nguồn nước ngọt 30.000m3/ngày đêm. Toàn tỉnh hiện có không dưới 150.000 cây nước do các hộ gia đình khai thác. Riêng thị xã Vĩnh Châu, dân địa phương nói mỗi đêm chòm xóm phải phân chia giờ bơm nước từ giếng sâu trên 150m để trữ, nếu tất cả bơm đồng loạt sẽ không đủ nước.
Khi nước mặt đã cạn kiệt, lại bị ô nhiễm, xu hướng sử dụng nước ngầm ngày càng nhiều. Ước tính, tổng lượng nước ngầm khai thác toàn vùng ĐBSCL khoảng 1 triệu m3/ngày. Nguồn nước ngầm được khai thác làm nước tưới, cung cấp cho vuông tôm, nước sinh hoạt… Trong khi các dự báo của địa phương cho thấy ít nhất 158.000 hộ ở Bến Tre, Sóc Trăng, Kiên Giang, Cà Mau, Tiền Giang sẽ thiếu nước ngọt sinh hoạt trong mùa khô năm nay. Truy cập thông tin kết quả nghiên cứu quan trắc tại Cà Mau, Sóc Trăng, Bạc Liêu cho thấy sự ô nhiễm nguồn nước ngầm, trong đó ô nhiễm asen, nguồn nước đang mất kiểm soát rất đáng lo ngại.
“Điều đáng nói là nguồn nước cho sản xuất và sinh hoạt dùng chung, không tách ra được để xử lý”, PGS.TS Lê Anh Tuấn nói: Nước uống sẽ là chuyện nan giải trong tương lai.
Né hay đương đầu?
Mùa khô năm 2016, bộ Nông nghệp và phát triển nông thôn (NN-PTNT) lập dự trù kinh phí hơn 10.500 tỷ đồng trình Chính phủ phê duyệt, trải đều cho các địa phương bị thiệt hại do thiên tai, trong đó, khoảng 620 tỷ đồng hỗ trợ khắc phục hậu quả của hạn mặn; hơn 200 tỷ đồng để người dân mua giống, khôi phục sản xuất. Năm nay, riêng tỉnh Sóc Trăng đã đề nghị bộ trưởng bộ NN-PTNT xem xét trình Chính phủ hỗ trợ tỉnh triển khai ngay các công trình cấp thiết nhằm khắc phục hạn hán, xâm nhập mặn với tổng số vốn dự kiến khoảng 1.368 tỷ đồng. Kiên Giang bỏ ra 34,3 tỷ đồng làm 173 đập, trong đó có hai đập bằng cừ thép, 171 đập đất. Tiền Giang đầu tư gần 20 tỷ đồng để thi công đập thép ngăn kênh xáng Nguyễn Tấn Thành (xã Bình Đức, huyện Châu Thành)…
ThS Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập nghiên cứu về sinh thái ĐBSCL, cho rằng vùng đất mặn là mặn từ trong đất ra, nên dùng công trình để ngăn mặn khó hiệu quả. Đối với những vùng mặn, được “cơi nới” hay “ngọt hoá” nhờ công trình, thì rất dễ bị tổn thương vào những năm cực đoan, vì những vùng này bản chất là đất mặn. Do không thể duy trì nước ngọt được thì tốt nhất là cảnh báo sớm và né, hơn là đương đầu.
“Năm nay, hạn do El Nino gây mưa ít trên toàn lưu vực từ đầu năm đến khoảng tháng 9/2019. Gặp tình huống ít mưa, thiếu nước ngọt thì ngăn mặn từ bên ngoài vào cũng sẽ ít tác dụng so mong muốn. Không thể lấy năm cực đoan làm chuẩn cho những giải pháp. Cái chính là sức chống chịu của ĐBSCL đã suy giảm trong mấy chục năm qua, vì đê bao khép kín không đón nhận, hấp thu nước vào mùa nước nổi, nên mùa khô gay gắt hơn. Về lâu dài, nghị quyết 120 là lời giải cho ĐBSCL. Trong đó, nêu rõ chiến lược xoay trục ưu tiên sang thuỷ sản và xem nước ngọt, nước lợ, nước mặn đều là tài nguyên”, ông Thiện nói.
Năm ngoái, do giá lúa gạo, nhu cầu thị trường thay đổi, và do canh tác liên tục nhiều năm làm đất đai cạn kiệt, chi phí tăng nhanh, không bền vững nên An Giang, Đồng Tháp, Long An mở cống cho nước tràn đồng hàng chục ngàn hecta. Ông Thiện ủng hộ giảm lúa vụ ba ở vùng Tứ giác Long Xuyên và Đồng Tháp Mười, vì không nhất thiết tăng vụ, chạy theo sản lượng, cần tập trung vào chất lượng để nâng giá trị. Theo ông, Nhà nước hỗ trợ người dân tận dụng lợi thế mùa nước nổi để cải thiện sinh kế, hỗ trợ xây dựng chuỗi giá trị và xúc tiến tìm thị trường cao cấp hơn cho hai vụ lúa gạo còn lại; đối với vùng ven biển nên dần chuyển đổi thích ứng và tận dụng lợi thế của mặn. Tất cả những chuyển đổi này, cần sự giúp đỡ của Chính phủ về nguồn lực, kỹ thuật và chính sách.
Còn cách thiết thực nhất trong lúc này? Ngân hàng Nhà nước nên nghiên cứu và đề đạt chính sách khoanh nợ, giãn nợ, xoá nợ đối với nông dân bị ảnh hưởng nặng bởi hiện tượng El Nino (khô hạn), xâm ngập mặn, mất mùa như năm 2016.
Ngọc Đào – Hiệp Bích – Khánh An (theo TGHN)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này