09:39 - 19/01/2023
Công nghệ vì con người và cuộc sống
Một trào lưu mạnh mẽ của những nhà khoa học, doanh nhân và cả những kỹ sư công nghệ (CN) toàn cầu đang cùng nhau chống lại sự thao túng của CN đối với đời sống con người.
Thế Giới Hội Nhập lược ghi ý kiến của chuyên gia Bung Trần, chủ tịch AI Education về vấn đề này.
Con người không phải là sản phẩm
Có một sự thật đau lòng trong thế giới CN là những sản phẩm của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 được định nghĩa như thế này: “Nếu bạn không trả tiền để sử dụng những dịch vụ CN, bạn chính là sản phẩm của nó”. Định nghĩa này do Scott Goodson, nhà sáng lập StrawberryFrog viết trong tập sách “Uprising exploring Movement Marketing” năm 2012. Và cho tới giờ, nó vẫn… đúng. Chúng ta dùng Facebook, TikTok hay các mạng xã hội khác nhau đều miễn phí, và chính chúng ta, thông tin cá nhân, phong cách sống, thời gian và cả tâm trí nữa, đều được các hãng CN này mang ra làm sản phẩm để bán cho các bên khác nhau, mà giản đơn nhất là nhà quảng cáo.
Một đại diện của TikTok lên sân khấu lớn của hội nghị Vietnam Web Summit hào hứng chia sẻ về “vòng lặp vô cực” – một khái niệm mới bao gồm các thuật toán trí tuệ nhân tạo mà TikTok đã thành công trong việc thử nghiệm, phá tan các hiểu biết về tiếp thị và bán hàng xưa nay, đảm bảo: “Khách hàng không thể ra khỏi vòng lặp này, họ sẽ bị cuốn hút để xem các video clip, họ sẽ thấy mình được cung cấp các sản phẩm giải trí vô cùng phù hợp, và họ sẽ mua hàng dù không cần món hàng này”. Mọi người vỗ tay hạnh phúc! Thứ hiện lên trong đầu tôi là hình ảnh những người công nhân xa quê về phòng trọ sau một ngày tăng ca kiệt sức, nhưng không ngủ được mà cứ mải miết lướt liên tục những video clip ngắn trên TikTok, chờ mua gì đó để sáng sớm mai lại phờ phạc đến nhà máy. Khẩu phần ăn vốn đã còm cõi của họ lại teo tóp, vì lỡ “bị dụ” mua thứ gì đó vô ích. CN thắng cuộc.
Vòng lặp vô cực của TikTok không phải là thứ duy nhất thao túng tâm lý người dùng. Đằng sau giao diện của các trang thương mại điện tử, là một “bản đồ nhiệt” (heat map) đang lặng lẽ thu thập thông tin về ánh nhìn của người dùng ở những điểm nào trên màn hình để từ đó, tối ưu hoá việc sắp đặt hình ảnh, kể cả màu sắc của các biểu tượng với lời mời gọi: “mua ngay đi, đã gần hết hạn rồi…”. Hay mỗi khi chúng ta muốn rời đi thì Instagram lại hiện thông báo có ai đó đang soạn thảo một lời hồi đáp, một comment trên cái post của chúng ta, để buộc lòng phải dừng lại chờ đợi. Cuộc đua FOMO (fear of missing out) – sợ hãi bị thiếu thông tin của các hãng CN ngày càng khốc liệt, đơn vị thời gian của người dùng mà họ phải giành giật để giữ ở lại trên ứng dụng của mình là những phần nhỏ nhất của 1 giây…
CN vị nhân sinh
Hồi lâu rồi, ở Nhật, để khắc phục tình trạng buồn chán của người già, người ta chế tạo ra một con robot trẻ con. Robot này biết hát, biết nhảy múa cơ bản, lại còn biết kể chuyện nữa. Nhưng chẳng bao lâu sau, dự án này thất bại. Vì người già đâu có cần con robot, họ cần những đứa cháu nội, ngoại biết đòi nghe kể chuyện đời xưa, và quan trọng hơn, biết vòi vĩnh, mè nheo với ông bà để họ thấy mình còn “có giá” …
Khái niệm technological humanism – CN vị nhân sinh được đề cập nhiều nhất bởi những nhà nghiên cứu CN y học. Y học thời 4.0, có các máy scanner có thể rà soát mọi nơi trong cơ thể, có thể chụp cắt lớp não bộ ra để phân tích, có các con AI với dữ liệu khổng lồ có thể chẩn đoán đủ loại bệnh và đưa ra các khuyến nghị khác nhau. Thế nhưng, tất cả những điều này không thể so sánh được cái chạm tay ân cần, một ánh mắt động viên, một câu hỏi thăm an ủi của người bác sĩ. Đôi khi những thứ đó là “tâm dược” hữu hiệu.
Câu hỏi: con người nằm ở đâu trong các thuật toán, kiến trúc CN ngày càng được tranh luận nhiều hơn. CN được tạo ra là để giải phóng sức lao động của con người. Nhưng nghịch lý là CN càng tiến bộ, chúng ta lại càng bận rộn hơn, lại càng xa cách nhau hơn. Chúng ta biết mọi thứ đang diễn ra bên kia trái đất nhưng không biết cha mẹ mình đang bị đau lưng. Vậy CN để làm gì?
Lồng bàn không wifi
Là một người sống trong thế giới CN, tôi cũng là một người rất dễ bị cuốn đi theo “flow” – dòng chảy mà CN tạo ra. Cái cảm giác ma mị mà mình tập trung làm một việc gì đó quên mất toàn bộ không gian và thời gian được nhiều người cổ suý, vì nó là một dạng tâm lý học tích cực, nhưng cũng là một cái bẫy mà các công ty làm game, phim hay sản phẩm kỹ thuật số không ngại giăng ra đầy trên internet. Tôi chọn cài một ứng dụng nhỏ, mỗi giờ lại tự động gõ một tiếng chuông chánh niệm, tùy chọn là chuông chùa hay chuông nhà thờ, để dừng lại, hít thở sâu và cảm nhận không gian và thời gian thực mình đang sống trên trái đất này.
Là đối tác của Google giáo dục, tôi biết ở đó, người ta làm mọi cách, thay đổi liên tục với một sứ mệnh duy nhất: lấy người học làm trung tâm của giáo dục, và lấy tương tác làm giá trị cốt lõi. Hầu như mỗi tuần, Google giáo dục cho ra mắt một chỉnh sửa nhỏ nào đó, với mục tiêu là làm tiết kiệm thời gian sử dụng sản phẩm CN này. Giáo viên không phải lo điểm danh, lo chấm bài mà dành thời giờ cho việc làm người cố vấn đồng hành cùng người học. Học sinh không phải lo nhớ thuộc lòng những dữ kiện không cần thiết, mà được tính toán một lộ trình học tập riêng biệt phù hợp với tính cách của mình. Tôi hay nói với khách hàng của mình, sử dụng Chromebook – thiết bị laptop dành cho giáo dục của Google, là để tiết kiệm 5 giờ ngồi máy mỗi tuần, và 5 giờ đó, dùng để sống và yêu thương nhau, vì lúc đó máy sẽ tự tắt đi theo cài đặt sẵn…
Chuyện cái máy tính tự cài đặt để tắt, cũng giống như một dự án mà ngày xưa chúng tôi làm cùng nhau thời đi học: chiếc lồng bàn không wifi. Ý tưởng thì đơn giản: bây giờ mở máy lên, sẽ thấy chồng chất hàng loạt sóng wifi, sóng điện thoại, sóng radio và có trời mới biết còn bao nhiêu loại tần số mình không nhìn thấy được. Chẳng có loại sóng nào tốt cho cơ thể vật lý của chúng ta. Nên nếu đi ngủ, được nằm trong chiếc lồng bàn đã khử hết các loại sóng này, chắc là mình sẽ ngủ ngon hơn, sâu hơn và chất lượng cuộc sống sẽ được tăng cao.
Bởi vậy, khi ngồi vẽ bản kiến trúc của một sản phẩm CN, hãy nghĩ về những người dùng đằng trước màn hình, và hiểu rằng họ là con người, chứ không phải là một sản phẩm…
Bảo Nghi ghi (theo TGHN)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này