09:02 - 29/07/2022

Sài Gòn một thuở xóm ăn rong

Hồi còn nhỏ, trong xóm tôi trên đường Trương Tấn Bửu có một bà Xẩm người Hoa bán bánh ướt.

Tranh trong bộ tranh Monographie Dessinée de l’Indochine (Ký họa Nam Kỳ – Đông Dương do học sinh trường Vẽ Gia Định thực hiện thập niên 1930. Ảnh: T.L.NCL.

Bà bận bộ đồ đen cũ kỹ bạc màu, gánh một đôi gánh một bên để mâm bánh ướt xếp sẵn, một bên để dĩa, đũa, chai nước giấm. Bà mang theo một cái ghế gỗ rất thấp để ngồi, khi gánh đi thì nhét cái ghế vào giữa cái quang gánh và cái mâm. Có người ra mua, bà lấy cái thớt gỗ ra, đặt xuống và dùng dao xắt cái bánh tôm khô từng lớp đều như múi cam. Xong, bày bánh tôm và bánh ướt ra dĩa. Bánh ướt của bà hơi bóng như có thêm lớp mỡ trên mặt, bên trong lẫn những miếng hành lá màu xanh. Sau đó, bà xịt nước mắm tỏi ớt. Phải nói bánh ướt của bà tuyệt ngon, vị mặn ngọt béo hòa quyện nhau giữa nước mắm, bánh tôm và hành. Bán được vài năm, bà già yếu, lưng ngày càng còng nên cô con gái của bà, hình như tên Lùng, thay bà bán cho đến mấy năm sau 1975 rồi biến mất.

Dì tôi kể là trong những trưa hè, lúc ngồi nhà mà nghe tiếng kim loại va vào nhau là đàn bà con gái trong xóm bảo: “Ông lẻng kẻng đến!”. Đó là một ông người Hoa bận áo đen, đẩy một cái xe giống như xe ba bánh nhưng nhỏ hơn, trên xe để nhiều hũ thủy tinh chứa các loại trái cây như trái cóc, xoài xanh, ổi, ngâm nước cam thảo màu vàng hơi xanh lá. Những miếng cam thảo được bào vụn để lại những mảnh nhỏ dưới đáy hũ, xáo động lên khi cái muỗng lớn của ông thò vào múc trái cây lên. Trái cây ngâm cam thảo có mùi thơm, hơi ngọt… Trái cóc ông không chẻ bông xòe ra mà cắt ra làm bốn miếng, đưa ông một cắc thì được một góc tư trái cóc đã lấy ra cái hột có gai.Vì sao lại gọi là “ông lẻng kẻng”? Vì ông mang theo một sợi dây thép xỏ xâu những miếng sắt mỏng. Khi đi bán, ông lắc sợi dây và các miếng sắt va vào nhau kêu lẻng kẻng… Tiếng nó rất vang thay tiếng rao.

Dân Phú Nhuận cố cựu trên diễn đàn “Phú Nhuận ngày xưa” nhớ nhất là ông bán đu đủ khô gan bò. Thật ra, món ăn này thỉnh thoảng vẫn có người vào xóm bán nhưng ông người Bắc này thật độc đáo và đáng nhớ. Ông có khuôn mặt nhìn rất vui với cái miệng nhọn với khóe môi luôn bành ra như đang cười, đôi mắt nhỏ và miệng nói tía lia bằng thứ giọng Bắc nông thôn xưa. Mỗi ngày, ông cưỡi chiếc xe đạp đi khắp khu Phú Nhuận, rồi dừng lại chỗ nào đó, với cây kéo nhắp lách cách để mời ra ăn gỏi khô bò. Nhiều người cho rằng món gỏi của ông là vô địch cho đến bây giờ, kể cả gỏi khô bò ở sát nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi cũng không sánh bằng.

Một chị ở xóm Me (nay là hẻm 100 đường Thích Quảng Đức, phường 5) chỗ khu Nhị tì Nước Hẹ đi vào cho biết trong hẻm này cũng có ông người Bắc bán gỏi đu đủ khô bò, vợ ông bán bánh ướt. Mỗi chiều tối, bà vợ lo tráng bánh, phi hành tại nhà, mùi hành phi thơm hết cả xóm. Xóm Me còn có bà bán chuối xào dừa, một ông bán phở hay bận áo đen, một ông người Hoa bán huyết chén hấp. Còn ngoài đường Nguyễn Huệ, giờ là Thích Quảng Đức, có bà Ba Mùi, nổi tiếng với món cháo lòng và bánh tráng cuốn lòng heo, lòng bò, bò lá lốp chấm mắm nêm.

Nhắc đến món huyết heo, một anh cho biết ngày xưa ở hẻm Ống Cống Dương Sơn (hẻm 55 đường Phan Đình Phùng hiện nay) có bà Hai Xẩm bán bánh ướt huyết heo. Cứ khoảng hai giờ chiều, bà gánh vô hẻm bán cho các chú thợ mộc, thợ sơn.Món bánh ướt ít thấy, vị ngon tuyệt vời đó bây giờ có lẽ đã thất truyền.

Nhiều người thích thú khi được nghe nhắc đến ông người Hoa bán “Cái bi ngon ngon, cái bi giòn giòn!” khá dí dỏm.Những viên bánh bi của ông tròn như viên bi, nhai giòn rụm, xếp đầy đặn, ngay ngắn trong cái tủ kiếng vuông như tủ bán thuốc lá.

Chị Kim Dung, sống từ nhỏ trên đường Thái Lập Thành (nay là Phan Xích Long) có mấy lần viết thư cho tôi kể về những hàng ăn ngày xưa: “Nhớ lại thuở nhỏ mỗi lần nghe tiếng rao quen thuộc của gánh “Ai ăn bánh canh giò heo… hôn!” từ đầu hẻm là chị em tôi luôn trông ngóng xem má có mua quà sáng hoặc trưa cho chúng tôi ăn không. Bà bán bánh canh giò heo luôn bỏ bánh thẳng vào nồi nhưng nước trong, váng hành mỡ nổi lên rất ngon và bánh không nát. Bánh canh trộn thêm cơm nguội ăn sáng là quá tuyệt.

Phở bình dân nhưng đối với chị em tôi là vượt tiêu chuẩn chưa bao giờ được ăn, họa hoằn lắm ba má mới dắt con cái đi ăn hủ tíu bò viên của một người Hoa bán ở đầu hẻm Chu Mạnh Trinh, quán còn thắp cây đèn dầu mờ mờ nhất là gần Tết trời se lạnh, đường phố về đêm thưa vắng người qua lại.

Xế trưa có bà bán bánh khổ qua chan nước dừa.Bà lẳng lặng rao, nhỏ tiếng thôi nhưng khi thấy bà xuất hiện từ đầu hẻm là bà con trong xóm cứ lác đác mua ủng hộ vì cái bánh được nắn rất khéo, giống trái khổ qua y chang.

Lại có thêm bà bán chuối xào dừa với nước dừa béo ngậy, trong nước dừa còn có bột báng thêm nhúm đậu phộng rải lên khi có người mua trông rất bắt mắt. Đổi bữa, có khi bà bán khoai mì hấp bào sợi trộn với dừa nạo và đường cát là những món quà xế hết sức hấp dẫn của chị em tôi. Sau chiến tranh, nghe nói con của bà đi vượt biên, sau đó bảo lãnh mẹ sang đoàn tụ ở châu Úc.

Làm sao ai biết được sự đổi thay thời thế.Có những người dù không là thân thuộc nhưng lại gặp nhau hàng ngày, lại gặp trong thời thơ ấu nên họ với chúng tôi trở thành thân thuộc tự hồi nào như có sợi dây vô hình nối kết nhau dệt nên bằng những tiếng rao và món quà ngon. Họ bỗng dưng biến mất. Đến mấy chục năm sau, hồi tưởng lại vừa thấy một niềm vui nhè nhẹ, vừa thấy bâng khuâng ngơ ngẩn. Họ vẫn rõ mồn một trong tâm trí với đôi gánh tần tảo, chiếc áo bà ba, chân đi dép hoặc đôi guốc mộc. Họ từ lúc nào, đã trở thành hồn phố thị…

Một anh trên diễn đàn viết như một câu chép miệng: “Thương cho những người bán hàng rong vất vả, nặng nhọc, mưa nắng dãi dầu với gánh hàng oằn nặng trên vai. Họ là những người lao động nghèo, chân chất, cam chịu mọi khốn khó, chắt chiu từng đồng tiền kiếm đươc. Có người suốt cả đời vẫn không có được chút thời gian để thanh thản nghỉ ngơi. Thật nghiệt ngã”.