Phạm Công Luận: Sài Gòn nhớ ngược những từ ngữ nổi trôi
Tin mới
11:13
Tình trạng thiếu việc làm vẫn sẽ xảy ra cục bộ trong quý 1/2023
11:07
Du lịch TP.HCM thu hơn 6.300 tỷ đồng dịp Tết
11:03
Mua sắm tết giảm do nhiều gia đình cân nhắc chi tiêu
11:00
Sau tết, người dân gặp khó khi trở lại các tỉnh thành phía Nam
12:06
Tha phương bún gỏi dà Sóc Trăng
12:02
Bobun Paris
11:59
Chuông vọng xứ người – bò bún
11:55
Bún bì thịt khìa ngon mộc
11:51
Mừng tuổi bún ốc nguội
11:45
Phù phiếm giấm nuốc?
11:28
Khi gạo dài cọng lê thê món
11:21
Thăm lò nước mắm ở Ý
11:17
Hẹn với sông Gâm núi Thúy
11:13
Miêu thành, xứ của ‘quàng thượng’
11:09
Ăn, nghe theo quảng cáo dễ… xí lắt léo
12:30
Những tác phẩm hay xuất bản cuối năm 2022
12:24
‘Những nhà tư tưởng lớn’: triết học của ngôn ngữ và tình thương
12:15
Ngày về đảo
12:09
Nguyễn Hàng Tình: Bây giờ chúng ta sống ‘lạ’ quá
12:03
Gió bấc cuối năm
Bản tin thị trường
10:00
Giá vàng nóng lên khi dự báo kinh tế thế giới ảm đạm
11:19
Ấn Độ xem xét dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu gạo
15:58
Vàng SJC mất ngưỡng 67 triệu đồng/lượng
16:43
Ngược chiều thế giới, giá vàng trong nước giảm
11:24
Giá khô đậu nành chịu áp lực bán trên vùng đỉnh
09:51
Giá vàng lao dốc khi kinh tế Mỹ tốt lên
10:53
Giá bán USD ngân hàng quay lại mốc 23.800 đồng
10:03
Vàng SJC tăng trở lại
09:59
Vàng SJC nới khoảng cách với thế giới lên hơn 16 triệu đồng/lượng
16:08
Vàng trong nước đảo chiều giảm tới 200.000 đồng một lượng
09:39
Vàng SJC giảm giá còn 67,15 triệu đồng/lượng
09:42
Vàng thế giới lao dốc, vàng SJC lại tăng
15:49
Thị trường ca cao lo ngại nhu cầu yếu
10:12
Trái cây Việt chịu nhiều tác động mới từ Trung Quốc
12:06
Thị trường đậu nành chờ Trung Quốc tăng tốc
12:11
Philippines không áp thuế tự vệ với hạt nhựa HDPE của Việt Nam
10:41
Giá vàng SJC tiếp tục đà giảm
10:37
Giá USD chưa dừng đà tăng
10:05
Vàng SJC vẫn ‘một mình một chợ’
10:08
Giá thế giới giảm, vàng SJC lại tăng mạnh
  • Trong nước
    • Xã hội
    • Môi trường
  • Thế giới
    • Tin tức
    • Thương mại
    • Công nghệ
  • Kinh doanh
    • Cà phê sáng
    • Doanh nghiệp
    • Tài chính
    • Thông tin doanh nghiệp
  • Thị trường
    • Tiếp thị
    • Tiêu dùng
    • Ứng viên HVNCLC
  • Nông nghiệp
    • Mekong Connect
    • Chuẩn hội nhập
    • Xuất nhập khẩu
  • Phát triển bền vững
    • Mekong Connect
  • Lối sống
    • Sức khỏe – Y tế
    • Văn hóa – Giáo dục
    • Ẩm thực – Du lịch
    • An toàn thực phẩm
  • Video
Trang chủ Lối sốngVăn hóa - Giáo dục
2023/01/28 - 11:24:35 AM

09:42 - 02/12/2022

Phạm Công Luận: Sài Gòn nhớ ngược những từ ngữ nổi trôi

Hồi còn nhỏ, thế giới của tôi là cái xóm nhỏ gần một ngôi chùa, hai khu cư xá, hai ngôi chợ và một cái nhà thờ. Ở đó, gia đình tôi sống chung với đa số là người Nam, vài nhà gốc Bắc, một nhà có gia chủ là người Quảng Ngãi và một nhà có cô con gái lai Ấn, một nhà có người con rể người Hoa.

Người Hoa từ Chợ Lớn gánh gồng đi bán hàng rong, đi bỏ mối hàng khắp Sài Gòn – Chợ Lớn, qua đó tiếng Hoa len lỏi vào. Trong hình là bến Mỹ Tho ở Chợ Lớn ngày xưa, trước 1975 là bến Lê Quang Liêm, nay là đường Võ Văn Kiệt. Ảnh: T.L.

Bước ra đầu hẻm, tôi chạm mặt ngay một trường Trung học của ngũ bang người Hoa ở Phú Nhuận. Đám trẻ chúng tôi lớn lên môi trường đô thị đa dạng, chơi với nhau không bao giờ phân biệt từ đâu tới, không bao giờ lôi gốc gác, ngôn ngữ hay nghề nghiệp cha mẹ ra nói. Dân Phú Nhuận lúc đó thật hiền hòa!

Trong cuộc sống như vậy, chúng tôi dung nạp đủ thứ từ ngữ ngoài đời, miễn sao có thể hiểu nhau. Hồi đó, khi nghe hát tuồng cải lương hài “Đắc Kỷ ho gà” trên sân khấu, tôi khoái nhất câu này, hình như do cô đào Thanh Thế hát:

“Xí lắt léo cũng không còn mong chi sống

Chẳng biết kiếp trước thiếp có làm nên tội gì…”

Dù không biết xí lắt léo là gì, tôi thích từ đó vì nó diễn tả sự khốn khổ của ai đó một cách vui nhộn, không phải loại từ ngữ nghiêm trang, cứng cỏi trong trang sách giáo khoa. Mùa hè, chơi đủ trò trong cái sân giữa xóm, chúng tôi đối đáp với nhau bằng những từ như: “Mầy dảnh sủi rồi!”, “Tiêu tán thoòng rồi!”, “Tụi xây lố cố đó tụi bây quan tâm làm gì!”. Lúc chán những trò đá banh hay đánh trổng, chúng tôi đi kiếm miếng ăn bỏ bụng. Đứa nào tích cóp được mấy tĩn nước mắm không thì ra tiệm chạp phô đổi bánh tay cùi, bánh tai heo ăn tạm. Hoặc dùng rổ và sợi chỉ dài bẫy chim sẻ, đem nướng rồi chấm muối ăn. Thằng này vừa nhấm nháp vừa xuýt xoa với thằng kia: “Hẩu xực nha!”. Lâu lâu có đứa đập heo đất, rủ vài bạn thân nhất đi ăn. Hôm nay là cháo huyết ăn với giò cháo quẩy bên chợ Ga. Sang hơn thì ra chợ Phú Nhuận mua bánh mì phá lấu. Đến sau tết, thằng nào cũng có tiền lì xì, thì cùng ra tiệm Xẩm ba ăn mì xá xíu, mì hoành thánh, hay đi ăn hủ tíu Nam Vang có thêm tô xí quách. Hôm nào không có tiền thì ăn cơm nhà, ăn với cục lạp xưởng nóng chan nước mắm vào cơm nóng là ngon hết xẩy. Hết đồ ăn thì xịt mấy giọt tàu vị yểu vô cơm cũng đủ lùa cơm vô bụng.

Hồi đó người lớn đi làm một tuần sáu ngày, nên chiều thứ bảy là vui nhất. Thế nào các anh chị trong nhà cũng dắt lên ngã ba Lò Đúc ăn hàng. Hôm nay ăn bò pía xong, mình ăn chè táo xọn, lục tàu xá hay sâm bổ lượng đây? Nếu không thì ăn ly phổ tai cho mát vậy! Lúc về, còn ráng ghé nhà thuốc bắc Vĩnh An Đường mua cà na xí muội về nhấm nháp.

Sáng chủ nhật, ông anh lớn trong nhà diện đồ láng coóng rủ bạn gái đi ăn sáng ngoài phở Minh hẻm Casino, vô Câu lạc bộ dưới nước ngoài Thanh Đa hóng mát, uống bạc xỉu xong đợi đến trưa ăn lẩu. Còn ở nhà, ba tôi ngồi nhẩm xà với mấy ông bạn vừa chơi cờ tướng. Bên nhà hàng xóm, tiếng ru con ban đầu nghe rất lạ, sau riết rồi quen:

Chờ anh cho hết sức chờ

Chờ cho ến xại lên bờ khui hui…

Câu chuyện ngày xưa, tôi có thể kể một lèo bằng những lời như nói với nhau hằng ngày. Nhưng khi đưa con trai tôi đọc, nó bảo có những từ nó không hiểu. Đó là các từ: Xí lắc léo, dảnh sủi, tiêu tán thòng, xây lố cố, Hẩu xực, giò cháo quẩy, phá lấu, lì xì, Xẩm, chạp phô, xá xíu, hoành thánh, hủ tíu, xí quách, lạp xưởng, tàu vị yểu, bò pía, táo xọn, lục tàu xá, sâm bổ lượng, phổ tai, cà na, xí muội, phì lũ, câu lạc bộ, bạc xỉu, lẩu, nhẩm xà, ến xại, khui hui…

Đó là những từ của người Hoa thường dùng, không biết len lỏi vào đời sống người Việt từ khi nào mà đám con nít chúng tôi đứa nào cũng dùng để nói với nhau một cách bình thường, tự nhiên. Lúc đó, chúng là tiếng Việt, hoặc là tiếng Hoa đã Việt hóa. Trong đó, lạp xưởng, tiếng Quảng Đông, là lạp trường (Có người giải thích có lý: Lạp viết có bộ nguyệt có nghĩa là tháng chạp. Trường viết có bộ nhục là ruột. Thịt heo dồn vào trong ruột phơi nắng tháng chạp). Bò pía, tiếng Tiều, âm Hán Việt là bạc bính. Bạc là mỏng, bính là bánh. Ăn mặc đẹp thì Cón hoặc Coóng: Ăn mặc láng coóng. Đầu tóc chải là coóng. Âm Quảng là Qu-oóng. Âm Hán Việt là Quang, có nghĩa là trơn bóng, sạch sẽ rõ ràng. Lục Tàu Xá là Chè đậu xanh. Táo Xọn: tiếng Tiều. Âm Hán Việt là đậu soạn, tức đậu xanh.Xẩm, tiếng Quảng Đông, Thẩm nghĩa là Thím (vợ của chú, dùng để gọi một người phụ nữ Hoa). Xây lố cố là đám con nít. Hẩu xực là ăn ngon, tiếng Quảng, Hán Việt là hảo thực. Hảo là ngon tốt, thực là ăn. Ến xại là rau muống và khui hui là khai hoa, nở hoa, tiếng Triều Châu…

Thỉnh thoảng, tôi còn nghe nói từ “bắc thảo” như trứng bắc thảo, vịt bắc thảo. Dù không hiểu nghĩa, nhưng biết là loại ngon loại tốt. Ở mấy tiệm bán chạp phô, món gì tốt các chủ tiệm người Hoa cũng đều khen đó là đồ bắc thảo. Giấy tốt thì bảo là giấy bắc thảo, lụa tốt là lụa bắc thảo. Bắc thảo biến thành một tính từ chỉ món gì đó có đồ chất lượng cao, bền, đẹp.Cuối cùng bắc thảo là gì? Cụ Vương Hồng Sển, một người gốc Hoa, giải thích: đó là “bắc đầu” nói theo giọng Phước Kiến. Từ “đầu thảo” trong trò chơi hụi còn từ “bắc” đó. Hàng Bắc Thảo được hiểu là hàng lụa tốt, do Trung Hoa đem qua miền Nam trước đây và dệt toàn tơ tằm. Cải Bắc Thảo là cải muối mặn của người Hoa dùng nêm gia vị, cũng gọi “tang xại”, dịch ra Hán là “đông thái”. Trường hợp giò heo bắc thảo, do thời xưa hiểu lầm jambon do Trung Quốc đem qua đây bán.

Người Hoa từ Chợ Lớn gánh gồng đi bán hàng rong, đi bỏ mối hàng trong chợ Phú Nhuận, chợ Bà Chiểu, chợ Gò Vấp… Đi đến đâu, họ giao dịch bằng cách dùng ngôn ngữ của mình bổ sung cho mớ tiếng Việt ít ỏi của họ những ngày mới qua định cư. Cả hai dần dà vay mượn từ ngữ để nói với nhau cho mau hiểu, tạo thành nguồn vốn từ dùng chung sinh động vô cùng, trở nên rất quen thuộc đối với những người từ thế hệ 6X trở về trước từng sống ở miền Nam, ở Sài Gòn – Gia Định.

Đến giờ, vẫn thấy khi nói thằng “phì lũ” thấy sướng hơn thằng mập hay thằng béo! “Láng coóng” nghe đã hơn sáng trưng. Những từ gọi tên món ăn như phá lấu, há cảo, hoành thánh, xí quách thì không từ tiếng Việt nào thay thế được, vì nó đã được dung nạp vào tiếng Việt, trong ngôn ngữ nói của người Việt miền Nam. Khi nói những từ đó, không ai nghĩ mình đang nói tiếng Hoa.Những từ ngữ đó, ngoài một số từ đã quá phổ biến, nhiều từ giờ không còn được người Việt nói nhiều như trước, không hiểu tại sao? Những từ ngữ mất đi, là một phần bản sắc của người Sài Gòn – Gia Định, người miền Nam của một thời đã biến mất mà không được lưu ý giữ gìn, ít ra là trong nghiên cứu và ghi chép.

Phạm Công Luận (theo TGHN)

Có thể bạn quan tâm

Người đọc Quách Lê Anh Khang, họ là ai?

Paul Doumer và bàn đạp Đông Dương

Trần Vấn Lệ: ‘Sống để mà vui’

‘Tôi đi tìm tôi’ – hành trình ngược thời gian

Đàn ông thối chí ắt đổ vỡ?

Ý kiến của bạn về bài viết

Không có chức năng bình luận cho bài viết này

Tags:người Hoaphạm công luậnSài Gòn

Tin khác

Tết người Việt một căn cước văn hóa

Tết người Việt một căn cước văn hóa

Mèo du xuân

Mèo du xuân

NSƯT Hạnh Thúy: Rực rỡ từ tro tàn

NSƯT Hạnh Thúy: Rực rỡ từ tro tàn

Để đừng có câu hỏi: biết ông mày là ai không?

TS Lê Nguyên Phương: Phục tùng, chuẩn bị và chức năng của hành vi

Bảo Chấn – Đức Trí và một cuộc chuyển giao thế hệ trong một đêm nhạc

‘Mọi điều ta chưa nói’: xem kịch và gặp Marc Levy

Chờ cú bùng nổ của Avatar: The Way of Water

Ẩm thực - Du lịch
Tha phương bún gỏi dà Sóc Trăng

Tha phương bún gỏi dà Sóc Trăng

Chuông vọng xứ người – bò bún

Chuông vọng xứ người – bò bún

Bún bì thịt khìa ngon mộc

Bún bì thịt khìa ngon mộc

Phù phiếm giấm nuốc?

Phù phiếm giấm nuốc?

An toàn thực phẩm
Ăn, nghe theo quảng cáo dễ… xí lắt léo

Ăn, nghe theo quảng cáo dễ… xí lắt léo

Bộ Công Thương yêu cầu báo cáo về ‘chất cấm’ trong mì Gấu Đỏ

Bộ Công Thương yêu cầu báo cáo về ‘chất cấm’ trong mì Gấu Đỏ

Nhiều mẫu muối gia vị được khảo sát có nhiễm vi nhựa

Nhiều mẫu muối gia vị được khảo sát có nhiễm vi nhựa

Mì ăn liền Hảo Hảo xuất sang Campuchia phải có chứng nhận kiểm tra ethylene oxide

Mì ăn liền Hảo Hảo xuất sang Campuchia phải có chứng nhận kiểm tra ethylene oxide

Sức khỏe - Y tế
‘Top’ 5 đột phá y học 2022

‘Top’ 5 đột phá y học 2022

Bác sĩ Đỗ Nguyên Tín – Người mộng mơ của can thiệp tim bẩm sinh

Bác sĩ Đỗ Nguyên Tín – Người mộng mơ của can thiệp tim bẩm sinh

Tập Yoga, Pilates, thái cực quyền hay khí công?

Tập Yoga, Pilates, thái cực quyền hay khí công?

Nguy hại khi ăn chay cực đoan

Nguy hại khi ăn chay cực đoan

Văn hóa - Giáo dục
Tết người Việt một căn cước văn hóa

Tết người Việt một căn cước văn hóa

Mèo du xuân

Mèo du xuân

NSƯT Hạnh Thúy: Rực rỡ từ tro tàn

NSƯT Hạnh Thúy: Rực rỡ từ tro tàn

Đạo diễn Đỗ Khuê: Miền Tây văn hóa & du lịch thiếu hợp tác

Đạo diễn Đỗ Khuê: Miền Tây văn hóa & du lịch thiếu hợp tác

THÔNG TIN DOANH NGHIỆP
  • Trong nước
    • Xã hội
    • Môi trường
  • Thế giới
    • Tin tức
    • Thương mại
    • Công nghệ
  • Kinh doanh
    • Cà phê sáng
    • Doanh nghiệp
    • Tài chính
    • Thông tin doanh nghiệp
  • Thị trường
    • Tiếp thị
    • Tiêu dùng
    • Ứng viên HVNCLC
  • Nông nghiệp
    • Mekong Connect
    • Chuẩn hội nhập
    • Xuất nhập khẩu
  • Phát triển bền vững
    • Mekong Connect
  • Lối sống
    • Sức khỏe – Y tế
    • Văn hóa – Giáo dục
    • Ẩm thực – Du lịch
    • An toàn thực phẩm
  • Video
THEGIOIHOINHAP.VN
Giấy phép thiết lập Trang thông tin điện tử tổng hợp trên mạng số 38/GP-STTTT do Sở Thông tin và Truyền thông TP.HCM cấp ngày 20.10.2020.
Cơ quan chủ quản: Trung tâm Nghiên cứu Kinh doanh và Hỗ trợ doanh nghiệp – BSA.
ĐC: 60/2 Lý Chính Thắng, phường 8, quận 3, TP.HCM.
Tel: 028-38466136 — Fax: 028-38466180. Hotline: 0903 647 911.
Email:thegioihoinhap@bsa.org.vn.

Chịu trách nhiệm nội dung: Lê Anh Đủ
Copyright 2015 - BSA