10:46 - 08/09/2017
Điểm sách: ‘Thế giới một thoáng này’
Với khoảng 150 trang, nó chứa đựng những sự diễn biến quan trọng nhất để hiểu sự tiến hoá của loài Homo sapiens chúng ta – một cách logic.
Quyển sách Đại sử thế giới của tác giả giáo sư David Christian, phiên bản tiếng Việt là một cái nhìn “chim bay” thu nhỏ lại thế giới của con người tính khoảng 250.000 năm đổ lại, từ thời Hái lượm sang thời Nông nghiệp, đến thời Hiện đại của chúng ta. Với khoảng 150 trang, nó chứa đựng những sự diễn biến quan trọng nhất để hiểu sự tiến hoá của loài Homo sapiens chúng ta – một cách logic.
Cuộc tiến hoá này không hẳn chỉ thuần sinh học của Darwin, mà còn là cuộc tiến hoá của chính con người tự tạo ra, bằng gì? – bằng sáng tạo những công cụ lao động, gọi là công nghệ, để tác động hiệu quả hơn vào môi trường cho sự tồn tại và phát triển. Kỷ nguyên Hái lượm kéo dài 250.00 năm, nhưng kết quả không bằng kỷ nguyên Nông nghiệp hơn 10.000 năm trước, lúc lịch sử con người bắt đầu tăng tốc. Rồi kỷ nguyên này cũng không bằng kỷ nguyên Hiện đại kéo dài khoảng 250 năm mới đây thôi, tính từ cuộc cách mạng công nghiệp được đánh dấu vào năm 1750. Cái gì quyết định cấu trúc xã hội? Ở nền tảng, không gì khác hơn là công nghệ, sản phẩm sáng tạo của chính con người. Con người là sản phẩm của chính sự sáng tạo đổi mới của mình. Mỗi sự chuyển đổi kỷ nguyên được đánh dấu bằng sự chuyển đổi công nghệ mang tính cách mạng. Người bạn đồng hành của công nghệ là thương mại. Thương mại đã kết nối các miền xa xôi của các châu lục khác nhau lại thành một mạng lưới toàn cầu, và cũng chính nó kích thích sự phát triển công nghệ, khoa học vượt bậc.
Mặt khác, cái gì giúp cho sự tiến hoá nhảy vọt? Đó chính là ngôn ngữ! Kinh nghiệm của thế hệ được truyền lại không cần bằng DNA, mà trước tiên bằng chữ viết. Stephen Hawking, người khao khát ngôn ngữ tột cùng, đã diễn tả tầm quan trọng của ngôn ngữ thật sâu sắc như sau:
“Nhiều triệu năm liền, nhân loại chỉ sống như các động vật. Nhưng rồi một điều gì đó đã xảy ra, làm giải phóng sức mạnh của óc tưởng tượng chúng ta. Chúng ta học nói, và học lắng nghe. Ngôn luận – speech – cho phép truyền thông các ý tưởng làm cho con người có khả năng làm việc chung với nhau để tạo ra những điều thần kỳ bất khả. Những thành tựu lớn nhất của nhân loại đã hình thành bằng lời nói, và những thất bại lớn nhất của nó là do không nói… Những khả năng là vô tận. Tất cả những gì chúng ta cần làm là bảo đảm chúng ta tiếp tục nói, nói và nói”.
Quyển sách này không phải là một “kho tư liệu” sáo mòn, mà được viết trong tinh thần nhân văn cao cả của H. G. Wells một thế kỷ trước:
“Sẽ không thể có hoà bình, không có thịnh vượng chung, nếu không có những ý tưởng chung về lịch sử. Nếu không có những ý tưởng đó để giữ con người lại với nhau trong sự hợp tác hoà hợp, nếu không có gì khác hơn ngoài những truyền thống quốc gia chủ nghĩa, hẹp hòi, ích kỷ và đối lập nhau, các chủng tộc, các dân tộc sẽ bị trôi dạt vào những cuộc xung đột và huỷ diệt”.
Wells từng viết quyển sách Lịch sử thế giới đồ sộ năm 1919 – 1920 và đã bán được hơn 2 triệu bản! Einstein đã giới thiệu quyển sách này cho việc giáo dục lịch sử thế giới trong trường học:
Trường học nên sốt sắng nỗ lực nhìn lịch sử từ quan điểm của sự tiến bộ, hay từ sự phát triển của nền văn minh loài người, và không sử dụng lịch sử như phương tiện để thể hiện sự mở rộng quyền lực hay sự đạt được những thành tích bằng con đường chiến tranh. Từ quan điểm này, theo tôi tác phẩm Lịch sử thế giới của H.G. Wells là rất xứng đáng cho giáo dục.
… Rằng trong địa lý và lịch sử một sự hiểu biết cảm thông cần được đánh thức đối với tính chất đặc thù của các dân tộc khác nhau, đặc biệt của những dân tộc mà chúng ta quen gọi là “sơ khai”.
Thế giới một thoáng này giúp ta hiểu từ đâu chúng ta đến, và chúng ta có thể sẽ đi về những nơi đâu. Nó mô tả những dòng chảy của lịch sử, đôi lúc từ một cội nguồn, đôi lúc diễn ra trên nhiều vùng đất khác nhau một cách độc lập, rồi các lực lượng toàn cầu hoá kết hợp lại thành những tụ điểm văn minh mới, phát triển vượt bật, kích thích mọi thứ sinh hoạt của con người, từ tay chân đến đầu óc, đặt nền tảng cho sự phát triển không thể đảo ngược được, lan toả ra những vùng đất còn ít phát triển. Công nghệ luôn luôn có vai trò quyết định trong mọi giai đoạn phát triển. “Nhà nước”, “đế chế”, “nền văn minh” hình thành.
[…]
Sophocles, một nhà viết bi kịch nổi tiếng của Hy Lạp thế kỷ thứ 5, từng viết trong vở Antigone, theo bản dịch của nhà thơ Hölderlin:
Có nhiều thứ ghê gớm. Nhưng không gì
Ghê gớm hơn Con người.
Homo sapiens muốn tồn tại cần có ý thức hành tinh, có tinh thần của một cuộc khai sáng mới. Nó cần ý thức lịch sử về nó, phóng tầm mắt về chân trời tương lai, và nhìn xuống con đường mình đang đi để hiểu những trở ngại và tiềm năng. Con người “là cái gì luôn luôn phải khắc phục chính nó” (Nietzsche) thì mới bảo đảm sự sinh tồn bền vững, một sự sinh tồn chỉ có được trong một môi trường bền vững. Wilson vẫn còn lạc quan, cũng như nhiều nhà công nghệ cao ở Thung lũng Silicon, cho rằng “Trái đất, vào thế kỷ 21, có thể biến thành, nếu chúng ta muốn thế, một thiên đường thường trực cho loài người, hay ít nhất là những bước đầu của một thiên đường như thế”.
Nguyễn Xuân Xanh (lược trích)
Theo TGTT
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này