09:29 - 13/01/2020
Tinh thần Kurt Amplatz và người bác sĩ Việt
Ngày 6/11/2019, tại TP Minneapolis (Hoa Kỳ), bÁc sĩ Kurt Amplatz qua đời ở tuổi 95, để lại nhiều tiếc thương cho cộng đồng y khoa thế giới, trong đó có Việt Nam.
Có gì liên quan giữa một bác sĩ người Mỹ và những bác sĩ Việt Nam cách nửa vòng trái đất?
Có liên quan mật thiết, vì Amplatz là cha đẻ của nhiều dụng cụ can thiệp tim mạch nhi khoa có mặt ở nước ta cách đây 20 năm, và kể từ đây hàng ngàn trẻ em Việt mắc bệnh tim bẩm sinh đã được cứu sống.
Người khai phá
Năm 1952, khi các bác sĩ đại học Minnesota mổ tim hở thành công ca đầu tiên, bệnh nhân là một bé gái bị lỗ thủng bẩm sinh trong tim, họ không ngờ rằng 40 năm sau, cũng ở TP Minneapolis, bác sĩ Amplatz nghĩ ra cách bít lỗ thủng này không cần mổ, đây là một trong những tiền đề khai sinh ngành can thiệp tim mạch nhi khoa thế giới.
Thực tế trong thời gian đầu hành nghề, Amplatz là bác sĩ X-quang và không quan tâm đến tim mạch. Mãi đến năm 1988, ông mới chú trọng lĩnh vực này với sự giúp đỡ của con trai. Bác sĩ Amplatz có một ý tưởng độc đáo, đó là chế tạo một dụng cụ là hai chiếc đĩa làm bằng sợi polyester và lưới kim loại Nitinol (hợp kim titan – nickel) gắn với nhau ở đoạn eo ngắn. Dụng cụ được bỏ vào trong một ống thông dài, hẹp và dễ uốn để có thể luồn lách dễ dàng. Đầu tiên bác sĩ chích kim vào mạch máu bẹn, luồn ống thông vào rồi đưa đến tim, sau đó nhờ siêu âm định vị mà thả dụng cụ ngay đúng vị trí cần thiết để bít lỗ thông.
Bác sĩ Amplatz phát minh ra 11 dụng cụ điều trị nhiều tật tim bẩm sinh khác nhau, như dụng cụ bít thông liên nhĩ (lỗ thủng buồng tim trên), thông liên thất (lỗ thủng buồng tim dưới), hay tồn tại ống động mạch (đoạn nối động mạch phổi và động mạch chủ không đóng lại sau sinh). Nhờ những dụng cụ này và kỹ thuật mà Amplatz nghĩ ra, nhiều trẻ sơ sinh, trẻ em và cả người lớn trên thế giới mắc bệnh tim nguy hiểm được cứu sống thật đơn giản: thay vì rạch một đường dài trước ngực để bộc lộ tim, có thể gây biến chứng và mất nhiều máu, giờ đây bác sĩ chỉ cần thao tác nhẹ nhàng rồi cho bệnh nhân xuất viện vào hôm sau.
Năm 1995, Amplatz thành lập công ty AGA Medical, chuyên sản xuất dụng cụ bít các dị tật trong tim có tên Amplatzer Occluder, mục đích chính của ông chỉ là cứu người.
Những người thừa hưởng
Trưa ngày 6/12, tại phòng can thiệp tim mạch bệnh viện Nhi đồng 1, TP.HCM, như thường lệ các bác sĩ chuẩn bị can thiệp cho một em bé mắc bệnh tim bẩm sinh, nhưng lần này là một ca phức tạp. Bệnh nhi, bé H.M, ba tháng tuổi, đến từ Bến Tre, nhập viện trong tình trạng tím tái. TS.BS Đỗ Nguyên Tín, trưởng nhóm can thiệp, nói: “Đây là một ca cấp cứu nặng vì bé mắc bệnh tim phức tạp, tim chỉ có một tâm nhĩ, một tâm thất, ống động mạch nhỏ kèm theo hẹp phổi nặng. Khi vào viện, độ bão hoà oxy (SpO2) trong máu em bé chỉ còn 50%, trong khi bình thường 95 – 100%”.
Hơn hai giờ đồng hồ, nhóm bác sĩ tìm cách luồn ống thông vào tim để đặt một stent trong lòng động mạch và nong rộng ra giúp máu lưu thông dễ dàng. Bước ra khỏi phòng thông tim sau khi can thiệp, bác sĩ Tín chia sẻ: “Trước mắt chúng tôi can thiệp để cứu em bé, lâu dài bé cần mổ hoặc can thiệp thêm vài lần để sửa chữa cấu trúc tim. Chưa có kỹ thuật này, những bé có bệnh tương tự gần như không qua khỏi, giờ đã khác”.
Gần 15 năm trong nghề, chữa trị hàng ngàn ca bệnh, bác sĩ Tín cho biết can thiệp tim mạch nhi khoa triển khai ở nước ta đầu những năm 2000, thực hiện bởi một số bác sĩ tu nghiệp ở nước ngoài về. Nhưng người có công lớn nhất chính là TS.BS Lê Trọng Phi (Đức), khi ông mang về nước một số dụng cụ và chuyển giao kỹ thuật tận tình cho các bác sĩ Việt, kiểu “cầm tay chỉ việc”.
Nước ta mỗi năm có khoảng 12.000 trẻ bệnh tim bẩm sinh chào đời, trong đó 3.000 ca nặng. Cách đây 1 – 2 thập kỷ, danh sách chờ mổ cứ ngày một dài ra, nhưng giờ đây con số đang giảm dần nhờ sự phát triển của can thiệp tim mạch nhi khoa từ Nam chí Bắc. Bác sĩ Phi nói: “Ngày nay tỷ lệ phẫu thuật và can thiệp 50/50, thậm chí can thiệp làm nhiều hơn phẫu thuật”.
Lý giải về sự phát triển nhanh này, có người cho rằng một phần vì bác sĩ Việt khéo tay và học hỏi nhanh, phần khác nhờ chính sách khám chữa bệnh miễn phí cho trẻ dưới sáu tuổi, nên bác sĩ có cơ hội được thực hành nhiều. Tuy nhiên, bác sĩ Tín chia sẻ một chi tiết ít ngờ, đó là các dụng cụ của AGA đưa vào nước ta với giá rất thấp, chỉ bằng 1/3 – 1/4 so với các nước phát triển.
Mark Cibuzar, CEO của AGA Medical thời điểm đó, chia sẻ với người viết qua email: “Tôi đến Việt Nam năm 2002 và chứng kiến nhiều em bé mắc bệnh tim bẩm sinh phải chờ mổ. Về nước, tôi hỏi bác sĩ Amplatz liệu có thể giảm giá để bệnh nhân nghèo có thể tiếp cận kỹ thuật mới hay không, ông gật đầu không chút lưỡng lự”.
Tìm cơ hội phát triển bền vững
Sở hữu khoảng 100 bằng sáng chế, công bố 650 bài báo nghiên cứu, viết bảy cuốn sách giá trị, dù công ty phát đạt, nhưng bác sĩ Amplatz chỉ nghĩ đến bệnh nhân. Trong một bài viết đăng trên tờ Chicago Tribune năm 2004, phóng viên Michael J. Berens kể có lúc Amplatz nổi nóng khi biết thuộc cấp của mình bán dụng cụ cho một số bệnh viện của Mỹ với giá 10.000 USD, thay vì 3.500 USD như quy ước. Ông quát: “Tôi lập công ty để cứu người chứ không phải để kiếm tiền”.
Từng gặp bác sĩ Amplatz vài lần ngoài đời, bác sĩ Phi chia sẻ: “Ông ấy là tấm gương lớn cho mọi người, sinh ra để làm điều ý nghĩa cho cuộc sống, chứ không chạy theo vật chất”.
Chứng kiến sự ra đời và phát triển của can thiệp tim mạch nhi khoa ở Việt Nam trong 20 năm, tôi hỏi bác sĩ Phi liệu giờ đây lĩnh vực này còn cần gì nữa để đi tới bền vững, ông suy nghĩ hồi lâu, rồi trả lời: “Ngày nay, nhiều bệnh viện đã có thể can thiệp được những bệnh tim thông thường, nhưng với các loại bệnh khó thì vẫn là thách thức. Cần có một trung tâm chuyên sâu để chữa trị những bệnh tim phức tạp, quy tụ các chuyên gia phẫu thuật, can thiệp, siêu âm… làm việc theo tinh thần nhóm, vừa mang lại cuộc sống cho những trẻ em bệnh nặng bất hạnh, vừa nghiên cứu khoa học để có thể sánh vai với thế giới”.
Bác sĩ Nguyễn Minh Trí Viên, chuyên phẫu thuật bệnh tim trẻ em viện Tim TP.HCM, cũng đồng tình: “Thực tế can thiệp tim mạch nhi khoa đã tạo ra cuộc cách mạng và giải quyết được nhiều loại bệnh phức tạp thật đơn giản, thậm chí phẫu thuật không giải quyết được. Nhưng ngày nay cách tiếp cận của những nền y khoa phát triển là hình thành nhóm tim (heart team) đa chuyên ngành bổ sung cho nhau, cân nhắc lợi, hại, và đặt quyền lợi bệnh nhân lên trên hết. Muốn phát triển bền vững, y khoa nước ta phải đi theo xu hướng này”.
Tham gia nhiều hội nghị tim mạch quốc tế hàng đầu và đối chiếu với y khoa nước nhà, bác sĩ Tín chia sẻ ba hướng đi để tim mạch can thiệp nhi khoa Việt Nam trong tương lai, đó là can thiệp thật sớm cho trẻ ngay trong bào thai hoặc sơ sinh; điều trị các bệnh tim phức tạp theo hướng phối hợp can thiệp và phẫu thuật nhiều lần; và theo dõi sau mổ hoặc can thiệp để tiếp tục chỉnh sửa trái tim hoàn chỉnh.
Nhiều câu hỏi và trăn trở cho người thầy thuốc sau khi họ đạt được một tầm cao, nhưng tinh thần của Kurt Amplatz – tinh thần sinh ra để cứu người – vẫn như mạch nước ngầm len lỏi đi khắp nơi, xuyên qua mọi biên giới và sẵn sàng phun trào. Bác sĩ Phi nói: “Tôi tin bác sĩ Amplatz nhắm mắt trong hạnh phúc, vì đã làm được những gì ông mong muốn”.
Tưởng niệm bác sĩ Kurt Amplatz
Tại hội nghị quốc tế can thiệp tim mạch nhi khoa thường niÊn lần thứ 9 năm 2020 do hội Tim mạch nhi và tim bẩm sinh TP.HCM tổ chức, từ 8 – 10/1/2020, ban tổ chức sẽ dành một phút tưởng niệm bác sĩ Kurt Amplatz vÌ những công lao của ông đóng góp cho ngành can thiệp tim mạch nhi khoa thế giới và Việt Nam. Hội nghị có chủ đề “Can thiệp không quy ước trong bệnh tim bẩm sinh”, quy tụ chuyên gia của nhiều nước trên thế giới.
Phan Sơn (theo TGHN)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này