09:11 - 09/07/2022
Henrietta Lacks, nữ anh hùng y học vô danh
Qua đời cách đây hơn 70 năm, nhưng Henrietta vẫn tiếp tục cứu sống nhiều người khắp thế giới bằng dòng tế bào Hela của mình. Tháng 10 năm qua, bà được tổ chức Y tế thế giới (WHO) vinh danh, nhưng những bất công cho bà và người thân vẫn là chủ đề bàn luận sôi nổi.
Tế bào bất tử
Trên The New York Times tháng 3/2018, cây bút Adeel Hassan viết: “Henrietta chưa bao giờ rời xa gia đình của mình ở Baltimore, nhưng những tế bào của bà lại chu du khắp thế giới. Bà được chôn cất trong một ngôi mộ vô danh, nhưng hàng tỷ, tỷ tế bào của bà lại được ghi tên trong phòng thí nghiệm của nhiều trường đại học và công ty khắp thế giới”.
Henrietta Lacks chào đời năm 1920, tên khai sinh Loretta Pleasant, sau này gọi là Henrietta, là con áp út trong gia đình 10 người con. Năm Henrietta 4 tuổi, mẹ bà qua đời nên bà chuyển đến sống tại Clover – Virginia cùng người ông, nơi mọi người làm nghề trồng thuốc lá. Gia đình nghèo, nhà cửa lại chật chội, Henrietta phải ở chung phòng với người anh họ David Lacks lớn hơn mình 5 tuổi. Khi Henrietta 14 tuổi, bà và Lacks có đứa con đầu lòng. Phải đến năm 1941, họ mới chính thức cưới nhau và tồn tại chật vật trên cánh đồng nhỏ. Năm 1942, David chuyển đến Baltimore, làm công nhân cho một nhà máy thép. Sau khi dành dụm đủ tiền mua nhà, ông rước vợ và con đến sống. Đầu tháng 1/1951, Henrietta đến bệnh viện Johns Hopkins vì xuất huyết âm đạo trong khi mang thai. Trước đó bà có bốn đứa con. Bà nói với người trực khoa sản: “Tôi có cảm giác như có một chiếc nút ở tử cung”.
Khám cho Henrietta, bác sĩ Howard Jones phát hiện một khối u to, ác tính ở tử cung của bà.Thời đó, bệnh viện Johns Hopkins là một trong vài bệnh viện hiếm hoi ở Mỹ nhận chữa bệnh nhân người Mỹ gốc Phi nghèo. Sau khi sinh con, Henrietta được xạ trị, cách điều trị ung thư tốt nhất vào thời đó. Điều đáng nói là trong khi điều trị cho Henrietta, người ta lấy một mẫu mô ung thư của bà gửi đến phòng thí nghiệm của bác sĩ George Gey – nhà nghiên cứu virus và ung thư nổi tiếng. Gey thu thập tế bào của mọi bệnh nhân, bất chấp họ thuộc thành phần nào trong xã hội.
Nhưng thật kỳ lạ, trong khi tế bào của những bệnh nhân ung thư tử cung khác nhanh chóng chết đi trong phòng thí nghiệm thì các tế bào của Henrietta lại sống khỏe và nhân đôi mỗi 20 – 24 giờ. Vì muốn che giấu tông tích của Henrietta, bác sĩ Gey nói với mọi người những tế bào này của một phụ nữ có tên “Helen Lane”. Mười tháng sau khi phát hiện bệnh, Henrietta qua đời ở tuổi 31.
Kết cục buồn cho người thân
Henrietta từ trần, nhưng những tế bào của bà (gọi là HeLa – ghép từ Henrietta Lacks) vẫn bất tử và trở thành loại tế bào người duy nhất sinh sôi bên ngoài cơ thể góp phần cho nghiên cứu khoa học. Đến nay, tế bào HeLa dùng cho gần 75.000 nghiên cứu khắp thế giới, giúp tìm ra vắc xin bại liệt, vắc xin ngừa tử cung, làm thuốc dùng điều trị HIV/AIDS và mới nhất là trong nghiên cứu vắc xin Covid-19. Tính ra mỗi ngày lại có thêm 10 nghiên cứu mới góp mặt vào danh sách này.
Nhưng thật trớ trêu là suốt thời gian dài gia đình Lacks không hề biết rằng người thân của họ vẫn còn “sống” và đóng góp tích cực cho y học. Họ chỉ tình cờ biết về HeLa vào năm 1973, khi một người con dâu của Henrietta ăn tối với một người bạn, mà chồng của người này lại đang nghiên cứu ung thư.
Nhà nghiên cứu cho biết, anh đang làm việc với tế bào của một phụ nữ có tên Henrietta Lacks và thắc mắc có phải bà chết vì ung thư cổ tử cung hay không. Hiểu ra sự tình, người con dâu chạy ngay về nhà và nói với Lawrence, con trai của Henrietta: “Một phần thân xác của mẹ ông vẫn còn sống!”.
Năm 2001, 50 năm sau Henrietta mất, con gái bà – Deborah – ghé thăm bệnh viện Johns Hopkins, tận mắt nhìn thấy những chiếc lọ thủy tinh chứa chất lỏng đỏ bên trong chứa tế bào HeLa. Bà thốt lên: “Chúa ơi, không thể tin được những thứ này là mẹ tôi”. Thời gian trôi qua, nhưng đến nay câu chuyện về Henrietta vẫn gây tranh cãi bởi khi thu thập và sử dụng tế bào HeLa để nghiên cứu, giới khoa học không hề xin phép Henrietta hay người thân của bà.
Thực tế là Johns Hopkins không sở hữu hay kinh doanh dòng tế bào HeLa, họ sẵn sàng chia sẻ rộng rãi miễn phí nó cho giới khoa học. Nhưng đáng nói là sau đó rất nhiều tổ chức và công ty làm được sản phẩm từ HeLa và kinh doanh thành công lại không bù đắp gì cho người thân của Henrietta.
Tháng 10 năm qua, người thân của Henrietta kiện công ty công nghệ sinh học Mỹ Thermo Fisher Scientific vì hành vi “chọn lựa có ý thức để bán và sản xuất hàng loạt mô sống Henrietta Lacks”. Họ đòi công ty trả 9,9 triệu USD. Đại diện gia đình nói: “Thật căm phẫn khi công ty cho mình quyền sở hữu trí tuệ các tế bào của bà cố chúng tôi. Họ kiếm hàng tỷ USD nhưng gia đình, những ruột thịt máu mủ của bà lại không được gì”. Nỗi buồn không dừng lại đó vì nhiều người con của Henrietta có số phận bi thảm. Con gái cả Elsie mắc bệnh tâm thần và qua đời năm 15 tuổi, cậu con trai Joe bỏ học rồi bị 15 năm tù vì dùng dao đâm người khác, Deborah thì có thai và làm mẹ ở tuổi vị thành niên.
Tại buổi lễ vinh danh Henrietta Lacks tại trụ sở của WHO tháng 10/2021, TS. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc WHO, nói: “Khoa học đạt nhiều tiến bộ, nhiều giải Nobel được trao, và quan trọng nhất là nhiều mạng sống đã được cứu. Không nghi ngờ gì nữa, Henrietta vui lòng khi đã dùng nỗi đau của mình để cứu chữa những người khác.Nhưng kết cục thì không biện minh cho phương tiện”.
Bình Yên (theo TGHN)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này