16:36 - 30/08/2018
Go-Jek châm ngòi cho cuộc cách mạng ngân hàng ở Indonesia
Wawan Suwandi mở tài khoản đầu tiên của anh cách đây chín tháng khi anh trở thành một tài xế xe ôm cho Go-Jek, startup gọi xe Indonesia.
“Trước đó, tôi chưa bao giờ thấy mình cần phải mở một tài khoản ở ngân hàng,” Suwandi, ngoài 30 tuổi, làm việc tại thị trấn quê nhà Tangerang, một khu ngoại thành của Jakarta, cho biết.
Go-Jek giúp Suwandi mở tài khoản, cho phép anh nhận thanh toán điện tử trực tiếp từ các khách hàng sử dụng ví di động Go-Pay của công ty. “Một số tài xế có thể còn nhận thanh toán bằng tiền mặt, nhưng tôi cho rằng chỉ những người nào quá bận rộn không có giờ để học cái mới. Thanh toán qua Go-Pay tiện lợi hơn,” Suwandi nói.
Anh là một trong hàng triệu người Indonesia mới đây vừa mở tài khoản ngân hàng lần đầu tiên nhờ những công ty kinh tế mới như Go-Jek. Việc thích nghi với smartphone nhanh và các ứng dụng thanh toán điện tử dễ sử dụng đang đi vào một tầng lớp đông đảo dân cư phi-ngân-hàng trên một quy mô mà ngành ngân hàng truyền thống chưa bao giờ đạt được.
Đây là tin vui cho người Indonesia – và nền kinh tế của họ. Ngân hàng thế giới (WB) xem việc tiếp cận các dịch vụ tài chính như là một “bước sống còn” trong việc thoát nghèo và bất bình đẳng. “Được tham gia dịch vụ tài chính cho phép người dân tiết kiệm đối với các nhu cầu gia đình, vay tiền để hỗ trợ chuyện làm ăn hoặc xây dựng một chỗ đệm phòng lúc ngặt nghèo,” Chủ tịch WB Group Jim Yong Kim phát biểu hồi tháng 4.
Sự gia tăng dịch vụ thanh toán điện tử ở nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á còn tiêu biểu cho một cơ hội kinh doanh lớn – một thực tế to tát đối với một số công ty công nghệ lớn nhất thế giới và các quỹ đầu tư mạo hiểm đã đổ hàng tỷ vào các công ty thanh toán điện tử Indonesia.
Đầu tư từ các hãng đầu tư của Mỹ như KKR, Warburg Pincus và Sequoia, cùng với các công ty công nghệ khổng lồ như google, Alibaba và Tencent, đã tạo ra một bầu không khí sôi động trong các ngành thanh toán điện tử và công nghệ tài chính của Indonesia.
Morgan Stanley, trong một báo cáo phát đi hồi tháng 5, cho rằng độ tuổi dân số hấp dẫn – một nửa dân số Indonesia dưới 30 – và việc nối kết cải thiện đã thu hút các quỹ đầu tư nước ngoài.
“Đầu tư vào không gian này từ các công ty công nghệ – như Go-Jek, Grab và Doku – đã tăng tưởng nhanh chóng trong vòng ba năm qua,” Morgan Stanley nhận định. “Một số trong các công ty này đi bằng con đường công nghệ và chúng tôi cho rằng để họ cất cánh chỉ còn là vấn đề thời gian.”
Có tới 95 triệu người trưởng thành ở Indonesia vẫn chưa có tài khoản ở một tổ chức tài chính truyền thống hoặc một đơn vị cung ứng tiền di động – một phần tư dân số phi-ngân-hàng sau Trung Quốc, Ấn Độ và Pakistan, theo WB. Nhưng con số người Indonesia có tài khoản đã tăng nhanh từ năm 2011, với tốc độ 49% dân số trưởng thành vào năm 2017. 29 điểm phần trăm Indonesia đạt được từ 2011 đến 2017, trên xa mức bình quân của thế giới.
Chương trình phúc lợi xã hội của chính phủ dành cho các hộ nghèo là một lý do để đẩy mạnh giao dịch qua ngân hàng. Trong quá khứ, trợ cấp đó được phân phát bằng tiền mặt qua bưu điện. Nhưng từ 2015, chính phủ đã chuyển quỹ qua kênh ngân hàng. Đó là một phần trong chiến dịch “xã hội không tiền mặt” của chính phủ của Tổng thống Joko Widodo nhắm đến nhằm tăng việc giao dịch tài chính qua ngân hàng lên 75% trong năm tới.
Nhưng hầu hết các ngân hàng ở Indonesia vẫn còn dựa chủ yếu trên các chi nhánh ngân hàng để tiếp cận các khách hàng mới – khiến cho nhiều vùng kém phát triển và hẻo lánh của đảo quốc gồm 17.000 đảo rất ít hoặc không tiếp cận được dịch vụ ngân hàng. Ngân hàng cho vay hàng đầu của đất nước, Bank Rakyai Indonesia, thậm chí phải dùng đến các chi nhánh ngân hàng di động trên xe van và trên tàu để đưa dịch vụ đến các vùng sâu vùng xa.
Đó là những nơi mà các công ty mới năng động như Go-Jek và Tcash vươn đến. Hai hãng thanh toán điện tử hàng đầu ở Indonesia tận dụng lợi thế của một thực tế là nhiều người Indonesia có điện thoại di động hơn tài khoản ngân hàng. Số thuê bao điện thoại di động đạt đến 385 triệu vào năm 2016 – đến nay đã vượt quá dân số 260 triệu của Indonesia, vì nhiều người sử dụng nhiều số. Con số người dùng smartphone ước lên đến 67 triệu vào năm ngoái, theo eMarketer.
Dựa trên việc sử dụng smartphone tăng nhanh và tình trạng ùn tắc giao thông ở các đô thị lớn của Indonesia, Go-Jek, một trong bốn startup kỳ lân của Indonesia, đã nhanh chóng phát triển từ một dịch vụ xe ôm công nghệ thành một nhà cung ứng và điều phối một loạt những dịch vụ – trong đó có giao nhận thực phẩm và kiện hàng, và lau rửa, làm đẹp và xoa bóp qua cuộc gọi. Ứng dựng của công ty đã được tải xuống hơn 96 triệu lần, và các đối tác của công ty lên đến một triệu tài xế.
Tháng 4/2016, Go-Jek đầu tư mạo hiểm vào công nghệ tài chính qua việc ra đời của Go-Pay. Sự tiện lợi trong thanh toán và tiền thưởng cho tài xế bằng một ví điện tử tạo ra một cơ sở người dùng to lớn và tăng trưởng nhanh: một nửa trong số 100 triệu giao dịch hàng tháng của Go-Jek được thực hiện qua Go-Pay.
Tcash, trong khi đó, hoạt động trên mạng lưới rộng khắp của công ty mẹ, hãng quốc doanh Telekomunikasi Selular, hoặc Telkomsel. Nhà mạng di động lớn nhất Indonesia phô trương đã có 178 triệu thuê bao hồi tháng 6.
Với kế hoạch đạt 97% thuê bao điện thoại di động trả trước ở Indonesia, Telkomsel từ lâu đã có mối quan hệ với các ki ốt viễn thông nhỏ rải rác khắp đất nước bán các gọi cuộc gọi và dữ liệu của hãng. Tcash tuyển các kiốt này làm đại lý – cung ứng cho người dân một cách thanh toán mới hóa đơn phải trả hàng tháng, tiền trả góp xe máy và chuyển tiền, cùng các dịch vụ khác.
“Ở mỗi một làng ở Indonesia trong miền núi hoặc vùng xa, sẽ có một vài hoặc một ki ốt nhỏ bán thẻ tín dụng điện thoại,” giám đốc điều hành Tcash, Danu Wicaksana cho Nikkei Asian Review biết trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 7. “Hầu như ai cũng cần mua cuộc gọi mỗi hai, ba tuần hoặc hơn. Các kiốt đó có thể được Tcash tận dụng.”
Các ngân hàng lớn của đất nước là những nhà phát hành tiền điện tử đầu tiên được dẫn đầu bởi Ngân hàng Trung ương châu Á và ngân hàng nhà nước Bank Mandiri cách đây hơn một thập kỷ. Ba nhà mạng di động hàng đầu Telkomsel, Indosat và XL Axiata tiếp nối theo họ.
Kể từ đó, ngành thanh toán điện tử của Indonesia bùng nổ. Ngân hàng trung ương đã phát hành 31 giấy phép tiền điện tử tính đến 8/8, và những người tham gia mới đang đổ xô vào nắm bắt một phần của thị trường đang phát triển nhanh, Morgan Stanley mới đây lưu ý rằng chỉ có 2,1% giao dịch ở Indonesia năm 2017 sử dụng tiền điện tử, tiền mặt vẫn còn thống trị. Nhưng thị phần được dự báo tăng 24% vào năm 2027.
Tuy nhiên với nhiều công ty mới nhảy vào thị trường, hầu hết các tay chơi trong ngành kỳ vọng rằng một sự sàng lọc sẽ để lại một nhóm nhỏ sống sót. Sự củng cố đã bắt đầu, với Go-Jek mua lại ba startup công nghệ tài chính địa phương hồi tháng 12.
Wicaksana dự báo ngành thanh toán điện tử sẽ phát triển như bên Ấn Độ và Trung Quốc, nơi mà nhiều công ty nhảy vào thị trường nhưng chỉ hai hoặc ba công ty sống sót. (Berkshire Hathaway của Warren Buffett cho biết hôm 27/8, hãng đã đầu tư vào One97 Communications, công ty mẹ của Paytm, công ty thanh toán điện tử lớn nhất Ấn Độ.)
“Căn cứ vào vị trí hiện tại, các tài sản, sức mạnh chúng tôi đang có, chúng tôi tin rằng chúng tôi có một cơ hội [để là một trong những kẻ sống sót],” Wicaksana nói.
Một người với kiến thức sâu ở Ovo, một nền tảng thanh toán điện tử được dựng nên bởi tập đoàn Lippo Group của Indonesia, đồng quan điểm với ông. “Có quá nhiều tay chơi trong lĩnh vực,” ông nói. “Ovo đang suy nghĩ về việc mua lại.”
Fintech đe dọa đến những ngân hàng lười biếng
Sự lớn mạnh của ngành fintech dự báo sẽ thúc đẩy nền kinh tế Indonesia trong dài hạn và tăng tốc sự chuyển dịch đất nước lên hạng thu nhập trung bình cao. Nhưng song song với việc đó, tăng trưởng fintech cũng sẽ gây chao đảo ngành ngân hàng của đất nước.
“Chúng tôi nghĩ về lâu dài các công ty fintech sẽ nắm lấy một số thị phần của các doanh nghiệp ngân hàng, hoặc trong các phân đoạn đang có hoặc tiềm năng bị các ngân hàng thâu tóm,” Morgan Stanley nhận định.
Một báo cáo của PwC Indonesia hồi tháng 7 cho biết phần lớn các ngân hàng Indonesia được khảo sát cảm thấy bị đe dọa bởi Go-Pay và Alipay của Alibaba.
Alibaba và đối tác địa phương của công ty, Elang Mahkota Teknologi, đã đưa ra Dana, một ví điện tử di động chạy trên Blackberry Messenger hồi tháng 3. PwC còn cho biết thêm rằng Telkomsel, hãng dịch vụ taxi gọi gốc Singapore Grab và trang thương mại điện tử phổ thông của Indonesia Tokopedia – tất cả đều có các nền tảng thanh toán điện tử riêng – cũng đang “ở chân trời được cho là các đối thủ cạnh tranh giao dịch ngân hàng đang nổi lên.”
Trong số các ngân hàng lớn của Indonesia, BCA và Bank Negara Indonesia dường như đang bắt đầu phát triển kinh doanh fintech. Nhưng các ngân hàng khác, gồm hai ngân hàng thương mại hàng đầu của Indonesia – BRI và Bank Mandiri – được xem là “bị thách thức trong tương lai” vì họ kém đổi mới sáng tạo các sản phẩm số và cộng tác fintech, theo các nhà phân tích của Morgan Stanley.
Giám đốc điều hành của một số ngân hàng lớn cho biết họ không xem các công ty fintech như là một đe dọa. “Miễn là ngành kinh doanh của họ phù hợp với chúng tôi, chúng tôi sẽ mời họ cộng tác,” Rico Usthavia Frans, một giám đốc của Bank Mandiri. Ông cho biết ngân hàng ông hiện đang đối tác với startup fintech Amartha để thu hút các nhà khai thác vi mô. “Cạnh tranh chắc chắn xảy ra, nhưng cộng tác cũng vậy.”
Iskandar Simorangkir, thư ký Hội đồng Tài chính toàn diện quốc gia, cho rằng các ngân hàng “lười” với “cách suy nghĩ lạc hậu” đang cảm thấy bị đe dọa.
“Tôi tin rằng sự tiến bộ công nghệ sẽ hỗ trợ tài chính toàn diện. Các công ty fintech không giết chết các ngân hàng,” Simorangkir nói với Nikkei. “Nếu các ngân hàng muốn sống sót, họ phải thích nghi, họ phải cùng làm việc với các công ty fintech. Họ phải bổ sung lẫn nhau thay vì cạnh tranh lẫn nhau.”
Một số ngân hàng được hưởng lợi từ quan hệ đối tác với các công ty số. Ngân hàng CIMB Niaga đã có được 940.000 khách hàng mới qua mở trương mục cho các tài xế Go-Jex và Grab – hầu hết trong số họ trước đó thuộc diện phi-ngân-hàng.
“Chúng tôi xem Go-Pay như là một nhịp cầu để diện phi-ngân-hàng tiếp cận một phân khúc tài chính chính thức. Đối với một số trong các đối tác của chúng tôi – tài xế tiểu thương – hợp tác với chúng tôi là bước đầu hướng đến phân khúc tài chính chính thức,” giám đốc điều hành Go-Pay, Aldi Haryopratomo nói trong một email gửi cho Nikkei. “Chúng tôi cũng đang lên kế hoạch đối tác sâu hơn với các tổ chức tài chính đã thành lập.”
CEO Tcash Wicaksana cũng kể một câu chuyện tương tự. Ông cho biết ngân hàng thương mại tư nhân Bank Tabungan Pensiunan Nasional (BTPN) đã có một triệu khách hàng mới thông qua quan hệ đối tác của họ với Tcash trong hai năm qua.
“Tôi nói với các đại lý của tôi – các ki ốt viễn thông – hãy chinh phục các người dùng mà họ quen biết, rồi đến các hàng xóm của họ,” ông nói và cho biết thêm sau đó các ki ốt sẽ làm việc cùng với các đại lý BTPN. “Họ nhận được một khoản hoa hồng từ một trương mục được mở.”
Lippo Group, hãng điều hành ngân hàng thương mại nhỏ, ban đầu dựa vào các doanh nghiệp bán lẻ của họ để thúc đẩy Ovo, nền tảng thanh toán điện tử được đưa ra đầu năm 2017. Nhưng phải đến khi Ovo được tích hợp vào ứng dụng của Grap hồi tháng 6 nó mới bắt đầu cất cánh.
“Khi Ovo bắt đầu, Lippo chỉ thử sử dụng nó bên trong hệ sinh thái của riêng họ, nhưng nhận ra nó không thể đương đầu với các đối thủ qua cách tiếp cận này,” một người thân cận với doanh nghiệp Ovo nói. “Đó là lý do nó thấy đối tác với một công ty vận chuyển mới là chìa khóa, và mối quan hệ đối tác với Grab là một lợi thế đối với Ovo.” Ông cho biết Ovo hiện nay có 13 triệu người dùng thuê bao và 250.000 giao dịch mỗi ngày.
Go-Jek: dịch vụ chuyển phát hay đại lý tín dụng?
Achmad Darmawan là một người bán thức ăn đường phố trước khi làm tài xế hợp tác với Go-Jek cách đây bốn năm. Anh không bao giờ được coi là có thể tiếp cận tín dụng trước đó, nhưng cách đây chỉ một vài tháng ứng dụng xin vay thế chấp của ông được chấp nhận thông qua Go-Jek hiện đang hợp tác với Ngân hàng cho vay thế chấp Tabungan Negara. Darmawan hy vọng mua một căn nhà ở ngoại ô Jakarta.
“Hiện nay tôi chỉ phải hoàn thành một số thủ tục giấy tờ [trước khi tiền vay được chuyển,” Darmawan nói. Anh cho biết thêm thanh toán thế chấp sẽ tự động rút mỗi ngày từ tài khoản ngân hàng của anh.
Trong khi nâng con số người Indonesia có tài khoản ngân hàng là quan trọng đối với sự phát triển nền kinh tế đất nước, việc tiếp cận tín dụng được xem thậm chí còn quan trọng hơn đối với sự năng động xã hội.
“Mở các tài khoản là một phương tiện hướng đến một dịch vụ tài chính quan trọng hơn, tức là các khoản vay,” Simorangkir nói. “Đó là mục tiên tài chính toàn diện, nhờ đó mà tất cả các tầng lớp xã hội, cho đến dân bần cùng, có thể tiếp cận các khoản vay ngân hàng, để họ có thể bắt đầu buôn bán và trở nên giàu có.”
Trong một vai trò đảo ngược, Go-Jek cũng giúp cho một ngân hàng cho vay quốc doanh, BNI, tìm thấy những người vay tiềm năng – cung cấp dữ liệu có thể coi là đáng tin cậy nhất. Go-Jek khai thác dữ liệu giao dịch của 125.000 quán ăn hợp tác với dịch vụ giao nhận thức ăn Go-Food của công ty, để xác định xem quán nào có đủ điều kiện để nhận các khoản vay nhỏ do nhà nước trợ cấp từ chương trình KUR.
BNI không thể cấp đủ các khoan vay nhỏ đáp ứng cam kết của ngân hàng hồi năm ngoái, nhưng điều đó đã thay đổi đáng kể từ khi hợp tác với Go-Jek.
“Từ dữ liệu của Go-Jek, chúng tôi có thể tìm hiểu các giao dịch hàng ngày, nhu cầu và doanh số của những quán ăn,” Simorangkir nói. Ông cũng là phụ tá cho bộ trưởng hợp tác kinh tế có văn phòng giám sát chương trình giải ngân KUR. “Chỉ sau nửa năm, BNI đã đề xuất hơn 50% con số cam kết của KUR.”
Có 115 ngân hàng thương mại ở Indonesia, và Wicaksana của Tcash cho biết tất cả đều cạnh tranh trên một lát bánh nhỏ của cùng chiếc bánh – có rất ít người Indonesia được xem là đủ uy tín tín dụng – để có được doanh thu cho vay.
“Thay vì chiến đấu với các ngân hàng khác để cho vay lãi suất thấp nhất… tại sao họ không đầu tư với chúng tôi để thâm nhập các loại hình thị trường khác?” ông nói.
Ít nhất cho đến nay, khách hàng dường như là người chiến thắng rõ ràng từ một thứ cạnh tranh khi mà họ có tài sản là các tùy chọn thanh toán điện tử để chọn – tất cả với giá cực rẻ.
“Đó là thực tế… vì không cần đến những rắc rối như chuẩn bị các ghi chép,” một người dùng đam mê Go-Pay nói. “Và mặc dù các khoản giảm giá không bao nhiêu so với trước, nhưng vẫn rẻ hơn nếu phải thanh toán bằng tiền mặt.”
Trần Bích tổng hợp (theo Nikkei/MTG)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này