15:11 - 21/12/2016
Thời của tin vịt và hậu-sự thật
BBC là dòng chủ lưu nhất trong các dòng chủ lưu truyền thông đã bị ném vào một cuộc tranh cãi về tin tức giả trá: hãng đã đưa tin Giáng sinh này sẽ rẻ như chưa bao giờ rẻ hơn để rồi sau đó lại nói Brexit làm giá cả tăng vọt.
Brexit và Donald Trump là hai “biến cố” nổi trội nhất trong năm 2016 với những từ thời thượng kèm theo fake news (tin tức giả trá) và post-truth (hậu-sự thật). Có người nói thẳng: hậu-sự thật con khỉ gì, nói láo thì nói nói láo.
Mấy ngày nay, một trong những mạng xã hội lớn nhất, Facebook, nơi có nhiều vật liệu xây dựng nhất cho “những người thợ xây tin yêu cuộc đời mới” – “đá” – cũng đang loay hoay tìm kế khả thi về việc kiểm tra fake news bằng các công cụ fact-checker – phần mềm kiểm tra tin tức để đánh giá thật giả.
Trở lại vụ BBC. Cái tin đầu tiên đăng vào ngày 30.11 ký tên phóng viên chuyên viết tài chính cá nhân Brian Milligan.
Tin viết thật rõ ràng “Giáng sinh 2016 có thể giá cả rẻ nhất từ trước đến nay. Tin dẫn nguồn từ nghiên cứu của Good Housekeeping, tổ chức theo dõi chỉ số bữa ăn đêm Giáng sinh từ năm 2009.
Theo dõi 11 thành phần bữa ăn chủ yếu, Good Housekeeping tính toán rằng một gia đình sáu người chỉ tốn 2,48 bảng mỗi người trong năm nay, tức là khoảng 70.000 đồng.
Với người Anh như vậy là sướng ngất trên cành quất. Milligan còn dẫn nghiên cứu về cây thông Noel, giá chỉ bằng 1/8 so với năm 1975, khi nước Anh tổ chức trưng cầu dân ý Brexit lần cuối cùng.
Oái oăm thay, chỉ ba ngày sau, BBC chạy một tin và một bài hoàn toàn trái ngược, lần này hãng cho biết giá cả tăng đến mức há mồm ngạc nhiên – 14%.
“Sự bất định được cho là do việc dân bỏ phiếu rời khỏi EU” nằm ở câu thứ năm của bài; và ý này được lặp đi lặp lại suốt bài báo. BBC giả lơ chỉ số của Good Housekeeping, đưa vào danh sách mới các loại hàng đã tăng từ năm 2015. Đáng chú ý hơn, hãng tin còn gỡ bỏ các nhà bán lẻ giá rẻ khỏi toàn bộ những tính toán của họ.
Thế là cuộc tranh cãi nổ ra. Các chuyên gia kinh tế phía này tìm cách chứng minh lợi ích của Brexit qua những lợi thế về không bị ràng buộc bởi các quy định của EU, v.v. Vì đã là hậu-sự thật về Brexit.
Từ hậu-sự thật được Oxford Dictionary chọn làm từ quốc tế của năm 2016. Định nghĩa được bộ từ điển danh chấn thế giới đưa ra: “Những trường hợp trong đó những sự thật khách quan ít ảnh hưởng trong việc uốn nắn dư luận của quần chúng hơn là việc khêu gợi cảm tính và niềm tin cá nhân”.
Tờ PolitiFact.com mỗi năm trao một giải “Lời nói láo trong năm” nhằm “đánh giá một sự xuyên tạc đè bẹp mọi thứ khác bằng hậu quả tác động hoặc sự lố bịch của nó”.
Năm nay không chọn cụ thể cá nhân nào, lời nói cụ thể nào, PolitiFact bèn chọn Fake News là “người thắng giải” 2016.
Tổng thống Obama đã từng phải thốt lên về cái thời đại này khi trả lời phỏng vấn tờ New Yorker, đó là một hệ sinh thái truyền thông mà “mọi thứ đều thật và không có gì thật”.
Trong vụ bầu cử tổng thống Mỹ vừa qua, người ta nhận được những fake news sau: “Hillary Clinton điều hành một đường dây ấu dâm đằng sau một tiệm bánh pizza; Những người theo đảng Dân chủ muốn áp đặt luật Hồi giáo lên Florida; Hàng ngàn người dân tại một cuộc mít tinh với Donald Trump ở Manhattan đã hô, “Chúng tôi ghét người Hồi giáo, chúng tôi ghét người da đen, chúng tôi muốn đất nước chúng tôi vĩ đại trở lại”. Và nhiều tin khác nữa…
Nơi chốn cho tin vịt lan truyền nhanh nhất và tác động nhanh nhất là các mạng xã hội, trong đó nổi cộm nhất là Facebook. Trên này tin vịt mà đến miệng vẹt thì nó lan đi với tốc độ thiên văn. Đến lượt mạng này bị các cấp chính quyền đặt vấn đề.
Đức đang nghĩ đến biện pháp phạt vi cảnh Facebook về tin tức giả trá với số tiền không lấy gì làm nhỏ – 500.000 euro cho mỗi một post phạm lỗi, nếu nó không gỡ xuống trong vòng 24 giờ, theo Business Insider.
Sức ép đó buộc anh Zuckerberg phải nghĩ ra biện pháp kiểm tra thông tin. Cái gọi là công cụ fact-checker. Muốn vậy ông ta phải liên kết với các tổ chức có năng lực kiểm tra nhanh thông tin, các tờ báo lớn. Nhưng tờ Hill của Mỹ đặt vấn đề ai sẽ kiểm tra người kiểm tra.
Vừa qua đã có những lời đàm tiếu về một trong năm tổ chức “fact-check” của Facebook là Snopes, rằng hãng này toàn xài dân tả khuynh thì lấy đâu khách quan mà kiểm tra.
Đúng là thời đại đâu cũng thật, đâu cũng không thật.
Khởi Thức
Theo TGTT
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này