11:41 - 03/02/2025

Cá thòi lòi tồn tại nổi giữa phò và kháng?

Năm 2020 là năm tuổi của cá thòi lòi! Năm này, Phân viện Nghiên cứu Thuỷ sản Nam sông Hậu – Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II cho hay việc sinh sản nhân tạo cá thòi lòi đã thành công bước đầu.

Cá thòi lòi không phải là loài hung dữ như dân buôn nói. Thòi lòi biển chỉ ăn chủ yếu là còng và loài cá nhỏ. Thòi lòi thia chỉ ăn kiến, mùn bã hữu cơ, ốc, còng, cá con của loài khác và tép, theo nhóm nghiên cứu ThS Lê Văn Trúc, ThS Võ Bích Xoàn, ThS Nguyễn Thanh Hà, KS Ngô Minh Lý, CN Tiêu Thanh Tươi.

Cũng năm này, huyện Ngọc Hiển được thông báo “Cá thòi lòi Đất Mũi – Cà Mau” được công nhận nhãn hiệu tập thể, trở thành đặc sản. Cũng nửa năm này, UBND Cà Mau đã chỉ đạo ngành khoa học công nghệ thực hiện đề tài nghiên cứu bảo tồn, khôi phục cá thòi lòi.

Liệu cá thòi lòi có được bảo tồn nổi khi Ngọc Hiển chứng minh năng lực cung ứng vài chục tấn cá thòi lòi thành phẩm là bình thường. Cũng may họ đang rơi vào vòng xoáy hướng tới thị trường Trung Quốc theo đường tiểu ngạch.

Liệu bước đầu của các nhà khoa học mất bao nhiêu năm để sinh sản nhân tạo cho thòi lòi? Để kịp thời cung ứng cho thị trường đang như tàu há mồm để nuốt cá thòi lòi của những người tìm mua. Khi thị trường hạm há mồm tiểu ngạch Trung Quốc đang há mồm hết công suất?

Tạp chí National Geographic và Tổ chức Sinh vật thế giới, xếp cá thòi lòi vào loài “siêu phàm” – một trong sáu sinh vật “kỳ lạ nhất hành tinh”. Với hệ thống hô hấp bằng phổi, cá thòi lòi có thể thở trên cạn, khi sống dưới nước thì dùng mang. Lợi thế này khiến chúng có thể bơi lội dưới nước, nhún nhảy đùa vui trên cạn; leo trèo lên cây hoặc đào hang xây tổ ấm.

Biểu tượng Cuộc thi CamaUP – tỉnh Cà Mau.

So với cá thòi lòi biển, cá thòi lòi thia (sông) có nhiều kinh nghiệm hơn khi chung sống với rủi ro mới thấy sự tinh khôn của loài cá này khi xây dựng hệ thống địa đạo có hình chữ U, chữ W với nhiều miệng hang, có hang sâu tới 2m. Càng nhiều cửa, hang càng sâu càng vất vả khi thủy triều thổi bùn vào hang. Cá thòi lòi đực tự biến mình thành xáng cạp đất, phun ra ngoài – cơ cực và kiên trì – để gia cố pháo đài, an yên sinh sản duy trì nòi giống… Nếu nói vô tình hang cá trở thành mạch lưu dẫn dưỡng chất, dưỡng khí cho quần thể cây xanh đất ngập nước cũng được, nhưng nói thiên phú cho một loài hữu ích vì hệ sinh thái đầm lầy cũng không có gì quá đáng.

Cũng nói thêm thòi lòi thia là loài cá bản địa đặc sản của vùng Đất Mũi Cà Mau, quý hiếm được ghi vào danh sách bảo tồn và phát triển. Có vẻ như tiếng nói của các nhà nghiên cứu chưa đủ lớn, thầm thì cho nhau nghe nên ngoài đời vẫn tiếp tục cuộc truy sát bên cạnh những lời tán tụng xà di, bẫy rập săn bắt cá thòi lòi.

Trong khi các nghiên cứu về đặc tính sinh sản của loài cá này còn rất hạn chế, chưa được nuôi phổ biến và do nguồn cá giống tự nhiên ngày càng khan hiếm, nạn khai thác cá thòi lòi ngày càng gia tăng, có thể dẫn tới nguy cơ cạn kiệt giống loài này trong tự nhiên, Phân viện Nghiên cứu Thủy sản Nam sông Hậu, cảnh báo.

“Giá khô cá thòi lòi 400 – 450.000 đồng/kg. Có lời nhưng thấy nó sao sao nên HTX không mua – bán”, cô Mai Thị Thùy Trang, Giám đốc HTX Tài Thịnh Phát ở ấp Lung Đước, xã Tam Giang, huyện Năm Căn nói. HTX của cô chỉ tập trung vào con cá đối, tôm đất, tôm sú, tôm thẻ, con cua – nuôi dưới tán rừng. Từ xa xưa, dù là họ cá bống, nhưng không ai giết cá thòi lòi làm thức ăn.

Giám đốc HTX Tài Thịnh Phát Mai Thị Thùy Trang. Ảnh: HL.

Ở đây có tám ấp, tập trung cả ngàn hộ, chỉ mới có 386 hộ gia nhập HTX. Ban Điều hành bảy người, vốn điều lệ ban đầu chỉ mấy trăm triệu đồng nay đã lên 2 tỷ, quy mô nuôi trồng dưới tán rừng khoảng 1000 ha. 100% sản phẩm được chế biến từ nguyên liệu do các thành viên và chòm xóm nuôi, Thùy Trang cho biết. Thành công lớn nhất của HTX là cùng nuôi hi vọng làm hàng để bán – chất lượng đồng nhất. Dứt khoát không bắt cá thòi lòi.

Từ một cơ sở nhỏ chuyên chế biến tôm, cua, Thùy Trang, cô gái Đầm Dơi trở thành “Dâu ngọt” của Năm Căn khi xây dựng HTX Tài Thịnh Phát.

Cái hay của Trang là kết nối những nguồn lực rời rạc lại với nhau. Họ là 70-80% nông hộ có diện tích canh tác 6-7 ha/hộ, 20-30 % nông hộ có vùng nuôi vài ba hecta/ hộ. Tất cả đều có sổ đỏ, sổ xanh (đất rừng giao khoán).

HTX không giết cá thòi lòi, cũng không làm hàng ba khía, mà nếu “phóng lao” sang nuôi công nghiệp vì có tiền nhiều, nhưng chung quanh không còn gì nữa thì đâu còn ý nghĩa gì, Thùy Trang nói.

Bạn Lâm Quốc Nhựt, người sáng lập Công ty TNHH Nông nghiệp mặn Halofai và là thành viên ban tổ chức cuộc thi sáng tạo khởi nghiệp CamaUp – gởi video clip khắc họa hình ảnh cá thòi lòi – lần đầu tiên hiện lên trên màn hình đại vĩ tuyến – biểu tượng của thế hệ sáng tạo khởi nghiệp ở Cà Mau. Chèn ơi, mừng hết cỡ.

Biết đâu vì biểu tượng này, những cuộc tàn sát loài “kỳ lạ nhất hành tinh” ngoài đầm lầy tự nhiên sẽ dừng lại.