15:54 - 20/01/2019
Nguyễn Thanh Việt và những cuộc hồi hương trong tâm tưởng
“Ngày mai em đi, biển nhớ tên em gọi về…” Trong tiểu thuyết Cảm tình viên (The Sympathizer), Nguyễn Thanh Việt đã để cho nhân vật cùng những người bạn lắng nghe và xúc động trước câu hát trên tại buổi gặp gỡ trước khi họ bước chân ra phi trường Tân Sơn Nhất vào cái ngày 30/4.
Tôi không biết chính xác về những chuyến hồi hương thực tế của Nguyễn Thanh Việt, nhưng tôi luôn nhận ra những cuộc hồi hương trong tâm tưởng như thế ở các tác phẩm của anh.
Khi một người ly hương nghĩ mình là người tị nạn, là kẻ lạ ở một xứ xa, một người Việt trên đất Mỹ thì chiều hướng hồi hương luôn tồn tại như là nguồn gốc cho câu hỏi về bản sắc. Đó là cuộc hồi hương qua những câu chuyện ma của người mẹ Việt trên đất Mỹ, những câu chuyện luôn mở đầu bằng “để tao kể mày nghe…” (Những người đàn bà mắt đen, tập truyện ngắn Người tị nạn). Thế giới của người chết, qua những câu chuyện ma ở Việt Nam, không phải đã mất, mà luôn “bên cạnh thế giới của chúng ta”, qua đó, nhân vật trong truyện hiểu hơn về chính mình trong thế giới thực của họ, đất Mỹ mà họ đang sống. Đó cũng là sự hồi tưởng của Liêm về mảnh đất Long Xuyên, mảnh đất mà cậu đã rời đi để lên Sài Gòn tìm đường sống, và lại rời tất cả một lần nữa để qua Mỹ tìm con đường sống khác (Kẻ thứ ba, trong tập Người tị nạn). Cậu đã không muốn đọc lá thư từ người cha gởi từ mảnh đất ấy, vì tưởng rằng nó chỉ có những lời khuyên và nhu cầu; nhưng khi đọc xong, cậu nhìn mình trong gương và tự hỏi “rồi, sao cậu không nhận ra mình?”. Nỗi băn khoăn về bản sắc của chính mình khi ta ý thức mình đang dần trở thành kẻ khác đào sâu vào những rạn nứt trong bản ngã của ta. Chiều hướng hồi hương, như thế, vừa mở rộng các giới hạn của bản ngã vừa làm tan vỡ nó, như lời một nhân vật trong truyện ngắn Một vụ ghép tạng: “Vậy chuyện đó biến tôi thành cái gì? Người Hoa hay người Việt? Cả hai? Hay không phải người nào cả?”
Vì chiều hướng hồi hương định hình cho những câu hỏi hiện sinh “Chúng ta từ đâu đến? Chúng ta là ai? Chúng ta sẽ đi về đâu” (tên một hoạ phẩm nổi tiếng của Paul Gauguin) nên nó cũng là điều gì đó luôn tồn tại, vượt qua khỏi ranh giới của đạo đức, ý hệ và chủng tộc. Nó luôn có ở đó, dù chúng ta có cố tình che giấu hay lãng quên. Trong đoạn cuối cuộc đời, khi chứng quên dần dần nuốt lấy nhận thức về đời sống thực của ông giáo sư (I’d love you want me, trong tập Người tị nạn), ký ức về người đàn bà tên Yến ở Đà Lạt năm xưa lại trở thành cõi thực trong nhận thức của ông. Ông đã gọi vợ mình bằng tên của người tình trong quá khứ, bà đã vô cùng tức giận và đau đớn, nhưng bà cuối cùng cũng nhận mình là Yến, vì vượt lên trên tất cả, xét cho cùng, sống tận cùng với hiện tại nghĩa là hoà giải với tổn thương từ quá khứ. Chúng ta là ai? Chúng ta chính là điều mà chúng ta đã sống với.
Tôi ấn tượng với cách tác giả biểu đạt hình ảnh Việt Nam trong truyện ngắn Người Mỹ (tập truyện Người tị nạn). Hình ảnh Việt Nam trong ký ức của Carver được nhìn từ trên cao trong buồng lái của chiếc B52, trong khi Việt Nam theo nhận thức của Claire, con gái ông, là những cánh đồng đầy bom đạn mà cô và người bạn Mỹ của mình hàng ngày đối diện với cái chết để gỡ đi. Cái này là đối ảnh của cái kia, và chúng giúp soi tỏ lẫn nhau, và điều quan trọng là chúng đặt nhân vật trong thế đối diện với ký ức của mình. Cuối tác phẩm Carver đã khóc, dù người lính kiêu hãnh và phần nào độc đoán trong ông không thừa nhận điều đó.Có lẽ, hơn tất cả, giọt nước mắt mới là hiện thực về Việt Nam trong ông lúc này.
Tôi đã nhiều lần đọc tên người Việt không dấu trong các văn bản viết bằng tiếng Anh, nhưng không hiểu sao, chỉ khi tiếp xúc với truyện ngắn của Nguyễn Thanh Việt, sự mất bản sắc trong biểu đạt về cái tên bằng ngôn ngữ khác mới hiện lên trong cảm nhận của tôi. Đó là qua cách đọc của nhân vật Parrish Coyne (Kẻ thứ ba, Người tị nạn), Liêm biến thành “Li-am”, và trên tấm bảng ông cầm, nó biến thành “LIEM”. Nhân vật này đã hỏi lại hai lần “Li-am, phải vậy không?”. “Li-am” là chuỗi phát âm na ná âm thanh chỉ tên một người Mỹ, nó xé rời âm tiết “liêm” thành hai mảnh. Nó làm cho cái tên trở thành xa lạ. Âm thanh của cái tên không còn là nó nữa khi nó chuyển sang không gian ngôn ngữ khác, dù nó vẫn gọi tên con người thực đó mà thôi. Ngay giây phút ấy, nhân vật đã không còn là chính mình trong cảm nhận về mình xưa nay qua cách gọi tên của người bản xứ.Câu hỏi tôi là ai, vì thế, gắn bó sâu sắc với câu hỏi tôi từ đâu đến và tôi sẽ đi về đâu.
Khi đọc các tác phẩm và các công trình của Nguyễn Thanh Việt, đôi lúc tôi dừng lại và hỏi, Việt Nam đang là gì trong anh; nhưng cũng hầu như ngay lập tức, tôi đối diện với câu hỏi khác, Việt Nam đã là gì trong chúng ta, trong tôi. Đúng vậy, sự hồi hương không phải là hành trình của riêng ai, nó là hành trình của mỗi chúng ta, là cách ta nhìn quá khứ để nhận thức hiện tại.Và như thế, ly hương trong thực tế chỉ cấp cho tác giả một điều kiện để anh thực hiện hành trình này một cách tất yếu hơn chúng ta, hơn tôi, mà thôi.
Trích Sympathizer – Nguyễn Thanh Việt
Nancy Sinatra, như đại đa số người Mỹ, bị kẹt trong não trạng đơn ngữ. Phiên bản bài Bang Bang phong phú hơn, xù xì hơn của Lana xen kẽ tiếng Anh, tiếng Pháp và tiếng Việt. Câu hát tiếng Pháp Bang bang, je ne l’oublierai pas nằm ở dòng cuối bản tiếng Pháp, vốn được vang vọng lại trong bản tiếng Việt của Phạm Duy, Ta sẽ không quên bao giờ… Trong ngôi đền các ca khúc pop kinh điển ở Sài Gòn, phiên bản tam tài này là một trong những thứ đáng nhớ nhất, nó đan dệt tình yêu và bạo lực một cách tài hoa vào câu chuyện khó hiểu của đôi tình nhân mà dù đã quen biết nhau từ thời thơ ấu, hoặc bởi vì quen biết nhau từ thời thơ ấu, đã bắn nhau đến chết. Bang bang là âm thanh của khẩu súng lục của ký ức bắn vào đầu chúng ta, vì chúng ta không thể quên tình yêu, không thể quên chiến tranh, không thể quên những người tình, không thể quên kẻ thù, không thể quên tổ quốc, và không thể quên Sài Gòn. Chúng ta không thể quên vị caramel trong cà phê đá quậy với đường thô; những tô mì ngồi xổm ăn ở lề đường; tiếng guitar bập bùng của người bạn trong lúc ta đong đưa võng bên dưới những cây dừa […]
Mai Sơn dịch
Hoàng Phong Tuấn (theo TGTT)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này