14:50 - 18/04/2016
Ba nhóm giải pháp để phát triển nông nghiệp ĐBSCL sau đại hạn mặn
Việc tăng cường sản xuất lúa ba vụ/năm đã khiến cho sản xuất nông nghiệp trong vùng dễ bị tổn thương do tác động của hệ thống đập trên sông Mekong và biến đổi khí hậu.
Bài viết này đưa ra ba nhóm giải pháp cho nông nghiệp ở vùng ĐBSCL trong bối cảnh hạn hán và xâm nhập mặn đang diễn ra nghiêm trọng trong vùng.
Thay đổi cách tiếp cận về an ninh lương thực
An ninh lương thực của Việt Nam gắn liền với sản xuất gạo, tự chủ về gạo và ổn định diện tích đất lúa.
Kể từ khi đổi mới kinh tế năm 1986 đến nay, các chính sách an ninh lương thực được tập trung chủ yếu vào tăng cung về sản lượng gạo và giữ ổn định diện tích đất trồng lúa.
Chính vì vậy, vùng ĐBSCL với lợi thế sản xuất lúa gạo đã được ưu tiên trở thành vùng trọng điểm cho an ninh lương thực của cả nước.
Các chính sách nông nghiệp trong vùng như phát triển hệ thống thủy lợi, quản lý nguồn nước, giống, và khoa học kỹ thuật được tập trung chủ yếu vào tăng sản lượng gạo.
Kết quả là, vùng ĐBSCL đẩy mạnh sản xuất ba vụ lúa/năm. Việc tăng cường sản xuất lúa ba vụ/năm đã khiến cho sản xuất nông nghiệp trong vùng dễ bị tổn thương do tác động của hệ thống đập trên sông Mekong và biến đổi khí hậu.
Chính vì vậy, thay đổi cách tiếp cận chính sách an ninh lương thực không phụ thuộc vào cây lúa sẽ dẫn đến khả năng thay đổi cách tiếp cận quy hoạch lại vùng sản xuất nông nghiệp cho phù hợp hơn với điều kiện canh tác và đặc điểm nguồn nước nhằm giảm thiểu tác động của hạn hán, xâm nhập mặn vào mùa khô và lũ lụt vào mùa mưa cho ĐBSCL.
Bên cạnh đó, hệ thống quản lý nguồn nước, đê điều, và cơ cấu giống cây trồng, vật nuôi sẽ thay đổi. Kinh nghiệm về phát triển nông nghiệp của các nước đã chỉ ra rằng, với điều kiện canh tác quy mô nhỏ, việc đa dạng hóa cơ cấu cây trồng sẽ giúp hộ gia đình giảm thiểu tác động của thiên tai, từ đó ổn định thu nhập.
Như vậy, những vùng dễ bị tổn thương do xâm nhập mặn có thể chuyển đổi mô hình trồng lúa sang các loại cây trồng hay vật nuôi chịu mặn, hoặc giảm vụ lúa để tránh tác động bất lợi chứ không sản xuất lúa gạo bằng mọi giá.
Xây dựng cơ sở hạ tầng cho vùng ĐBSCL
Cơ sở hạ tầng có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo ổn định sản xuất nông nghiệp vùng ĐBSCL. Chính phủ nên ưu tiên vào hai lĩnh vực: hạ tầng về nước và hạ tầng giao thông.
Điều này giúp ĐBSCL chủ động hơn trong sản xuất nông nghiệp và giảm thiểu mức độ tổn thương do thiên tai gây ra, qua đó đảm bảo an ninh về nước, giảm thiểu tác động của hệ thống đập ở thượng lưu và trung lưu dọc sông Mêkông vào mùa khô cũng như mùa mưa.
Thứ nhất là hạ tầng về nước như hệ thống thủy lợi, nguồn cung cấp nước và hệ thống đập, đê kè kiểm soát lũ và xâm nhập nước mặn. Tính bền vững trong sản xuất nông nghiệp và sinh sống của cư dân trong vùng phụ thuộc vào sự ổn định của nguồn nước.
Chính vì vậy Chính phủ cần khẩn trương thành lập quỹ đầu tư hạ tầng nước và sáng kiến quản lý nguồn nước trong vùng để từ đó xây dựng kế hoạch dài hạn và huy động nguồn lực đầu tư cho hạ tầng về nước ở ĐBSCL.
Cần khẩn trương xây dựng luật về quản lý nguồn nước nhằm mục tiêu đảm bảo an ninh về nước và sử dụng nước một cách hiệu quả, bền vững.
Đã đến lúc cần xây dựng chiến lược sử dụng nước phù hợp với bối cảnh mới do tác động của hệ thống đập dọc sông Mekong và biến đổi khí hậu. Trong giai đoạn ngắn hạn, cần nâng cấp hệ thống thủy lợi và hồ chứa nhằm tăng cường khả năng tích trữ, giảm thất thoát.
Tuy nhiên, vấn đề quan trọng nhất là điều chỉnh cơ cấu cây trồng cho phù hợp và tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ để sử dụng nước hợp lý và tiết kiệm.
Bên cạnh đó, cần hỗ trợ xây dựng hệ thống dự trữ nước cho sinh hoạt nhằm đảm bảo nhu cầu nước của các hộ gia đình trong vùng.
Thứ hai là hạ tầng giao thông. Phát triển hạ tầng giao thông có vai trò quan trọng trong việc kết nối vùng và giảm thiểu chi phí cho nông dân trong quá trình cung cấp các sản phẩm nông nghiệp.
Hệ thống giao thông đường bộ cần được kết nối với tất cả các vùng, nhất là vào mùa khô khi giao thông thủy bị ảnh hưởng.
Hệ thống giao thông cũng giúp công tác hỗ trợ vùng chịu tác động của thiên tai được dễ dàng hơn.
Thay đổi cách tiếp cận trong quản lý thiên tai và rủi ro
Chính phủ cần đầu tư và nâng cao hơn nữa chất lượng dự báo để có được sự chuẩn bị và dự phòng tốt cho thiên tai.
Thông tin nên được cập nhật cho hộ gia đình nông dân hàng tuần về xu hướng diễn biến về thời tiết, về lưu lượng nước từ 1-3 tháng để giúp nông dân ra quyết định sản xuất nông nghiệp một cách hợp lý.
Với những diễn biến về hệ thống đập trên sông Mekong và biến đổi khí hậu, việc nắm bắt được thông tin về thiên tai, về thời điểm đóng cửa đập hay xả lũ có vai trò quan trọng trong điều tiết kế hoạch sản xuất.
Bên cạnh đó, hệ thống dự trữ nước và lương thực cần được đảm bảo để đối phó với thiên tai. Chính phủ có thể hỗ trợ hộ gia đình trong việc chuẩn bị các tài sản liên quan đến việc dự trữ nước với chi phí và giá thành hợp lý để giúp nông dân dự phòng được nước sinh hoạt vào mùa khô.
Việc xây dựng hệ thống dự trữ nước sinh hoạt quy mô lớn và đồng bộ là yếu tố quan trọng để giảm thiểu tác động tiêu cực do thiếu nước sinh hoạt gây ra.
Người dân cần được chuẩn bị tốt để giảm thiểu tác động xấu do những diễn biến khó lường từ thiên nhiên và điều tiết nước từ hệ thống đập trên sông Mekong.
Đã đến lúc người dân ĐBSCL cần thay đổi cách tiếp cận việc sử dụng tài nguyên khi vùng ĐBSCL không còn chủ động trong quản lý nguồn nước được nữa. Những ưu đãi tự nhiên sẽ không dễ dàng như trước.
Chính vì vậy, để chủ động hơn trước diễn biến mới, người dân cần được chuẩn bị và ứng phó tốt nhất.
Trong bối cảnh lợi thế so sánh cho sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là cây lương thực ở khu vực phía Bắc và miền Trung đang giảm dần do quy mô đất nhỏ, manh mún và tác động của chuyển đổi cơ cấu, thì việc ổn định sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL có vai trò quan trọng trong chiến lược an ninh lương thực quốc gia.
Mấu chốt của ĐBSCL là đảm bảo an ninh về nước, giảm thiểu tác động do biến đổi khí hậu gây ra, và cải thiện thu nhập cho nông dân.
Nguyễn Quanh Huy(*)
Theo TBKTSG
(*) Ứng viên chương trình nghiên cứu sinh, Đại học Quốc gia Úc (ANU)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này