10:03 - 21/01/2019
Những điều trông thấy: đừng bình tĩnh, đừng hốt hoảng!
Cuối năm, ngồi điểm lại những chuyến đi, thấy mình bôn ba quốc tế đâu đó khoảng 300.000 km tính theo đường chim bay, qua nhiều châu lục của thế giới: châu Á Thái Bình Dương, Âu, Bắc Mỹ, Phi, Trung Đông – chỉ chừa Nam Mỹ.
Một năm lang thang thế giới, ghi lại những bài học cho bản thân, và trăn trở cùng những điều trông thấy…..
Quốc gia sáng tạo nhất đầu tư vào giáo dục
Đến thăm và làm việc với chính phủ và các doanh nghiệp Bắc Âu, mới thấy họ hiểu rất rõ nền tảng của kinh tế sáng tạo. Khi tự động hoá và trí tuệ nhân tạo sẽ thay dần sức người, tuỳ theo ngành nghề mà tác động có thể từ 10 – 40% trong vòng ba năm tiếp theo. Theo diễn đàn kinh tế thế giới, năm 2018, số giờ làm việc của máy chiếm 29%, người 71%.Tỷ lệ tương ứng năm 2022 sẽ là 42% và 58%.Và đến năm 2025, dự đoán tỷ lệ này sẽ lật nhào thành 52% và 48%. Nghĩa là chỉ 7 năm nữa thôi, máy sẽ lao động nhiều hơn người. Vậy con người rảnh quá làm gì? Nên mới nói, thế giới tương lai hoặc là vô cùng hào hứng, hoặc là vô cùng khủng khiếp.Nếu chúng ta không chuẩn bị cho thế hệ hiện tại và tiếp nối biết rõ vai trò của họ là gì trong trật tự xã hội mới, họ sẽ nhàn rỗi sinh nông nổi.Tệ nạn xã hội sẽ trở nên cực kỳ khủng khiếp. Và những chuyện khoa học viễn tưởng về thế giới do trí tuệ nhân tạo điều hành, nơi con người trở thành công dân hạng 2, là có thể.
Cải cách, đổi mới hoàn toàn, không nửa mùa cách tiếp cận về giáo dục chính là chìa khoá và nỗ lực của các quốc gia dẫn đầu về đổi mới sáng tạo. Khi kinh tế thế giới là kinh tế sáng tạo, thì nguồn lực tương ứng đương nhiên phải là nguồn vốn con người sáng tạo. Con người có tư duy và kỹ năng sáng tạo đào ở đâu ra? Phải chăng ta bật công tắc quốc gia khởi nghiệp xong, 30 giây sau là có? Sự dũng cảm nhìn nhận thực trạng của các quốc gia Bắc Âu như Phần Lan, Thuỵ Điển, Đan Mạch, và sự quyết liệt thay đổi cách tiếp cận về giáo dục để tạo ra một thế hệ những nhà phát minh mới cho kinh tế sáng tạo chính là chiến lược xây dựng vị thế cạnh tranh quốc gia thông thái nhất của những người dẫn đầu.
Ngồi nghe phòng giáo dục thành phố Helsinki trình bày về không gian giáo dục cho học sinh làm dự án, về lớp học không giáo án, về phương pháp học theo dự án, mỗi lớp học là một cơ hội để giải quyết một vấn đề phức tạp nào đó trong thực tế, giúp học sinh tư duy và giải quyết được vấn đề cho thế kỷ 21 này dựa trên kiến thức đa môn, từ toán học, khoa học, đến nghệ thuật, công nghệ…, tôi cứ tưởng mình đang du hành trên chuyến tàu tương lai, bỏ lại sau lưng những tính toán lạc hậu, chẳng còn chút liên quan nào đến tương lai phía trước. Tôi tự hỏi, liệu Việt Nam có đủ dũng cảm để nắm bắt được cơ hội giao thoa này, để bỏ qua hết những nút thắt nhỏ nhen, để con người Việt Nam được bước lên chuyến tàu tương lai, thay vì lọc cọc đạp xe trong cuộc đua sáng tạo.
Quốc gia khởi nghiệp đầu tư vào liên kết
2018 là năm tôi tham dự và làm diễn giả nhiều nhất tại các hội nghị quốc gia về sáng tạo trong khu vực châu Á, nhiều nhất là tại Singapore, Malaysia, Hàn Quốc, Thái Lan, Đài Loan, Hong Kong. Có khi, trong một tuần bay qua bay lại dự hai sự kiện khác nhau tại cùng một quốc gia. Tình hình chung là, tất cả đều đầu tư khủng khiếp và có chiến lược rõ ràng vào hai liên kết chính là liên kết vùng địa phương và liên kết quốc tế. Liên kết địa phương không phải là tổ chức một sự kiện rồi vỗ tay và hứa kết nhau thành anh em. Đây là chiến lược mang tầm quốc gia về quy hoạch khu vực/thành phố chiến lược để phát triển kinh tế sáng tạo theo thế mạnh ngành nghề địa phương, trong bối cảnh thế mạnh ngành nghề quốc gia.
Trong chuyến thăm và làm việc với Viện nghiên cứu công nghệ và công nghiệp Đài Loan (ITRI) chẳng hạn, tôi được ban quản trị trình bày toàn bộ bản đồ quy hoạch kinh tế sáng tạo Đài Loan trong vòng 30 phút. Họ rất tập trung và rõ ràng về trọng tâm ngành nghề theo chiến lược 5+2, bao gồm 7 ngành chủ đạo là IoT – mạng lưới vạn vật kết nối, tự động hoá, dược sinh học, năng lượng xanh, quốc phòng, kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp mới, và giao thông đường sắt. Cả nước phân thành 7 tiểu khu sáng tạo. Mỗi tiểu khu tập trung vào một hay vài ngành chủ đạo theo kế hoạch quốc gia, với hệ sinh thái gồm trường đại học, trung tâm nghiên cứu, công viên khoa học là nơi ươm tạo, testbed – khu vực thử nghiệm cho các sản phẩm nghiên cứu mới, thương mại hoá và kết nối đầu tư, phát triển thị trường.
Chính sự rõ ràng trong bản đồ quy hoạch này giúp liên kết nguồn lực, sức mạnh địa phương, cùng tạo nên sức mạnh chung cho kinh tế sáng tạo quốc gia. Khi chiến lược và bản đồ quy hoạch không rõ ràng, tất cả mọi hoạt động và nguồn lực đổ vào các chương trình không có định hướng khác nhau, có thể nói là hoang phí.
Một hệ sinh thái sáng tạo cầ n phải được phát triển theo ba định hướng chính bao gồm giai đoạn phát triển, đầu tư phát triển các yếu tố đóng góp vào thành công của hệ sinh thái, và cuối cùng là định vị và đầu tư vào các ngành nghề chủ đạo. Sau khi đã xây dựng xong giai đoạn 1 là liên kết địa phương và quốc gia, giai đoạn tiếp theo là liên kết quốc tế. Có thể nói năm 2018 là năm các quốc gia châu Á hoạt động mạnh mẽ nhất về liên kết quốc tế. Tất cả các quốc gia dẫn đầu về sáng tạo như Singapore, Hàn quốc, Malaysia, Đài Loan, Hong Kong, và cả Thái Lan đều tổ chức rất nhiều chương trình, sự kiện tầm khu vực để kết nối hệ sinh thái Đông Nam Á và châu Á. Tất cả, đều có mục tiêu biến quốc gia mình thành trung tâm sáng tạo và kết nối của khu vực. Và họ sẽ làm được, bằng cách sử dụng thế mạnh ngành nghề của quốc gia để xây dựng vị thế cạnh tranh và biến quốc gia mình thành trung tâm sáng tạo của ngành nghề ưu thế. Trung tâm Fintech sẽ là Hong Kong. Trung tâm IoT sẽ là Taipei. Trung tâm blockchain sẽ là Nhật Bản. Nhưng theo báo Tech In Asia, hơn 35% nhà sáng lập công ty startup và nhà đầu tư tại Đông Nam Á gọi tên Singapore là nơi đặt đại bản doanh nhờ vào chính sách thu hút đầu tư và hỗ trợ doanh nghiệp của chính phủ Singapore. Mỗi quốc gia đều tìm được cho mình một chỗ đứng, một thế mạnh, một mắt xích để kết nối vào chuỗi giá trị sáng tạo toàn cầu. Thế mạnh đó của Việt Nam có thể là gì?
Quốc gia cạnh tranh đầu tư thu hút nguồn lực
Tại tất cả các quốc gia mà tôi đặt chân qua trong năm 2018, có một cụm từ rất chung mà ở đâu tôi cũng được nghe, đó là “thu hút nhân tài”. Kinh tế sáng tạo là kinh tế tri thức. Và chỉ có những con người nghĩ khác, nghĩ không giống ai, nghĩ điên rồ, không thuộc về một khuôn thước mẫu mực nào, mới có thể tạo ra những ý tưởng tái định nghĩa ngành nghề và trật tự thế giới. Những con người đó, họ di chuyển vượt qua mọi ranh giới địa lý, không gian, thời gian, và họ dừng chân ở nơi nào dung nạp và nuôi nấng tài năng của họ. Thế kỷ 21 là thế kỷ của digital nomad – kẻ lãng du thời số hoá. Và thế giới, là sự kết nối của những trung tâm (hub) sáng tạo, không phân biệt khu vực, quốc gia. Hub nào liên kết quốc tế càng nhiều, cơ sở vật chất và quy hoạch càng tốt, chính sách càng hỗ trợ, thì càng có cơ hội thu hút nhân tài về đó mà startup.
Cuối cùng, bài toán quốc gia khởi nghiệp là có bao nhiêu startup thành công trong hệ sinh thái, có bao nhiêu con kỳ lân được sinh ra, và giá trị của họ đóng góp bao nhiêu vào độ lớn của nền kinh tế quốc gia. Những startup đó, những con kỳ lân đó, tại sao phải hạn chế trong dân số địa phương.Tại sao không phải là mượn bộ não của thế giới để đóng góp vào nền kinh tế quốc gia?Tại sao không phải là tạo chỗ trũng cho tri thức, nhân tài, tiền bạc của thế giới đổ về cho đất nước? Bạn hãy đọc tên một quốc gia sáng tạo, và sẽ tìm thấy một chính sách Visa – chương trình thu hút nhân tài quốc tế. Tất cả các quốc gia sáng tạo mà tôi đã đi qua trong năm 2018 đều có. Tất cả đều có.Việt Nam?
Đừng bình tĩnh, đừng hốt hoảng
Khi thứ tự thế giới lật nhào, khi vị thế hiện hữu có thể bị tái định nghĩa bất cứ lúc nào trong vài giây sắp tới, không vị thế của cá nhân nào, doanh nghiệp nào, ngành nghề nào, và cả quốc gia nào còn an toàn cả. Tất cả đều phụ thuộc vào chiến lược: lập chiến lược, chiến lược triển khai nhanh chóng, hiệu quả, không sợ hãi, thất bại nhanh, đứng lên ngay, thành công sớm. Không ai, trong sự chuyển động bất định và với tốc độ sóng thần này, có thể tiếp tục cứ mày mò làm những thứ ta đã làm mấy chục năm qua.
Đừng bình tĩnh, vì lát cắt chuyển cảnh của thế giới chỉ tích tắc trong vòng mấy giây thôi. Ta phải quyết định ngay lúc này, ngay bây giờ, ta sẽ là của tương lai hay quá khứ.
Đừng hốt hoảng, vì sự dịch chuyển này mang lại quá nhiều cơ hội để bắt đầu, bằng tư duy rất khác, bằng cách tiếp cận rất khác, bằng vị thế cạnh tranh hết sức công bằng trên thế giới, cạnh tranh bằng tri thức và sáng tạo.
Một năm đầy biến động đã đi qua.Và nắng của ngày mới, của mùa mới, của một năm mới đầy hào hứng đang ngập tràn ngoài ngõ.Chỉ có ta cần quay về tự vấn bản thân mình. Ta sẽ mãi mãi kẹt vào quá khứ, hay bất chấp sợ hãi để học hỏi, để thay đổi, để bước ra, và sẽ chạm vào sự long lanh của vạt nắng tương lai.
Nguyễn Phi Vân (theo TGTT)
Ý kiến của bạn về bài viết
Không có chức năng bình luận cho bài viết này